- ارتقاء سطح دانش، کارآیی، مهارت و انگیزهی کارکنان در حوزهی فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
- استقرار سیستم جامع نظارت و ارزیابی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ و
- استقرار سیستم جامع آمار ثبتی و نظام پیشنهادهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات.
۲-۲-۱۰٫ تأثیر فناوریهای اطلاعاتی بر کتابخانههای عمومی
رشد حجم اطلاعات و تغییرات مداوم فناوری که راه های دستیابی به اطلاعات را تحت تأثیر خود قرار داده است، بر کتابخانههای عمومی و خدمات آنها، تأثیر دارد (مکتبیفرد، ۱۳۸۵، ص ۲۸۳). پیشرفتهای سریع فناوری اطلاعات در دو دههی گذشته تحولاتی در مفهوم، تشکیلات، عملکرد و مدیریت کتابخانه و نظامهای اطلاعاتی در سراسر جهان به وجود آورده است (رسول و کومار ساهو[۳۴]، ۲۰۱۱). بهطور کلی کتابخانهها به سبب کاربرد فناوری اطلاعات در فراهمآوری ماشینی، فهرستهای ماشینخوان، بازیابی پیوستهی اطلاعات، اشاعهی اطلاعات گزینشی، اشتراک منابع، تحویل مدرک الکترونیکی، پایگاه های اطلاعاتی سی دی رام و دی وی دی، مجلات پیوسته و پایگاه های اطلاعاتی الکترونیکی دستخوش یک تغییر اساسی شدهاند (رولاندز و نیکولاس[۳۵]، ۲۰۰۸؛ دورنر[۳۶]، ۲۰۰۰؛ نقل در رمضان، ۲۰۱۰، ص ۲).
به عقیدهی لینچ[۳۷] تأثیر فناوری اطلاعات بر کتابخانهها در قالب فرآیندی سه مرحلهای است. این مراحل عبارتند از نوسازی، نوآوری و دگرگونی.
مرحلهی اول خودکارسازی یا نوسازی بود. در این مرحله کتابخانهها از فناوری اطلاعات برای مدیریت مجموعه های اطلاعات چاپی و انجام فعالیتها و خدمات تکراری کتابخانهها استفاده
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
میکردند. مشخصهی این مرحله کاهش هزینه ها و افزایش سرعت انجام کار بود.
در مرحلهی دوم کتابخانهها به قابلیت جدید این فناوری پی بردند و از آن علاوه بر کارهای تکراری، در ارائه خدمات جدید نیز بهره گرفتند.
مرحلهی سوم که در اواخر دههی ۱۹۸۰ و اوایل ۱۹۹۰ آغاز شد، کتابخانهها را با تغییرات محیطی ناشی از فناوری اطلاعات مواجه کرد. این تغییرات بیشتر ناشی از پدید آمدن مواد و منابع جدیدی بودند که در محیط شبکه های الکترونیکی ارائه میشدند. پدید آمدن این مواد و منابع و تغییرات ناشی از آنها باعث شد که کانون توجه از خودکاری و نوآوری به مجموعهای از پرسشهای اساسی دربارهی نقشها و رسالتهای کتابخانهها در عصر اطلاعات کشیده شود. با آغاز هزارهی جدید کتابخانهها تلاش بیشتری کردند تا ابداعات را جذب کنند و الزامات و معانی دگرگونیهای ناشی از فناوری اطلاعات را در عملیات خود به کار گیرند (محسنزاده، ۱۳۸۵؛ نقل در سالارپور، ۱۳۸۹،
ص ۲).
مزینانی (۱۳۸۶، ص ۲۷۶) تأثیر فناوری رایانه بر کتابخانهها را اینگونه برمیشمرد:
- تغییر ماهیت فیزیکی رسانه ها و محملهای موجود در کتابخانه، بدین معنا که انواع و اقسام کتابهای الکترونیکی و منابع دیداری شنیداری وارد کتابخانه شده است.
- ورود رسانه های جدید سبب شده تا ابزارهای جدید استفاده از این رسانه ها نیز وارد کتابخانه شود.
- نیاز به مهارتهای جدید در کتابخانه، اعم از کار با رایانهها، نرمافزارها، برنامهنویسی، کار با بانکهای اطلاعاتی و غیره پدیدار شده است.
- تأثیر بر فیزیک و ساختار کتابخانه اعم از ساختمان و تشکیلات، بدین معنا که مثلاً بخش رایانه، سایت رایانه، اطلاعرسانی و غیره به کتابخانه افزوده شد.
- تأثیر بر سازماندهی منابع و رسانه های جدید، بدین معنا که لازم شد تا روش های جدیدی برای مدیریت و سازماندهی رسانه های الکترونیکی و دیداری و شنیداری تهیه و تدوین گردد.
- سرعت و دقت در بازیابی اطلاعات، افزایش یافت.
- نیار به آموزشهای جدید برای شاغلان در کتابخانه به ویژه کتابدارانی که فارغ التحصیل آموزشهای مبتتنی بر منابع چاپیاند، پدیدار شد.
- نیاز به آموزش کاربران، بدین معنا که با ورود رسانه ها و تجهیزات جدید به کتابخانهها لازم شد تا آموزشهایی برای کاربران نیز ارائه گردد.
- افزایش توقعات کاربران، بدین معنا که با ورود فناوریهای جدید رایانه ای به کتابخانه، کاربران توقعات و کارآیی بیشتری از کتابخانه دارند.
بقایی (۱۳۸۴، ص ۲) نیز تأثیر فناوری اطلاعات بر کتابخانهها را اینگونه تقسیمبندی میکند:
- تأثیر فناوری اطلاعات بر درونداد (فراهمآوری منابع اطلاعاتی).
- تأثیر فناوری اطلاعات بر برونداد (دسترسپذیری و بازیابی اطلاعات، واحد امانت،
اشاعهی اطلاعات گزینشی و خدمات آگاهیرسانی جاری، خدمات تحویل مدرک و
امانت بین کتابخانهای).
- تأثیر فناوری اطلاعات بر وظایف و نقش کتابداران.
۲-۲-۱۰-۱٫ تأثیر فناوری اطلاعات بر درونداد
۲-۲-۱۰-۱-۱٫ فراهمآوری منابع اطلاعاتی
فراهمآوری منابع اطلاعاتی یکی از مهمترین فعالیتهای کتابخانهای است. روش فراهمآوری منابع مراجعان کتابخانههای عمومی تغییر کرده است. نیروی محرکهی مهم این تغییر، فناوریهای ارتباطی و رایانهها هستند (ولاسکوئز[۳۸]، ۲۰۰۷، ص ۱). کاربرد فناوری اطلاعات به پیشرفت در فراهمآوری سریع و خدمات با کیفیت در کتابخانهها کمک میکند (رسول و کومار ساهو، ۲۰۱۱). این فعالیت همواره به دلایل مختلفی همچون کمبود فضا، حجم زیاد انتشارات و محدودیتهای مالی با مشکلاتی روبهرو بوده است. اما امروزه با ورود فناوریهای نوینی مثل دیسک فشرده، مواد چندرسانهای، میکروفیلم و غیره مشکلات فراهمآوری منابع اطلاعاتی تا حدی کاهش پیدا کرده است. با
ذخیرهسازی بسیاری از منابع اطلاعاتی نظیر فهرستهای مشترک، کتابشناسیها، فهرست
چکیدهنامهها و نظایر آنها به عنوان ابزار انتخاب و سفارش در حافظهی رایانه و بر روی سیدی از یک طرف دغدغهی کمبود فضا و گسترش روزافزون قفسهها در کتابخانهها کاهش یافته است و از سوی دیگر با بهره گرفتن از شبکهی جهانی اینترنت امکان دستیابی رایگان به اطلاعات فرآهم میشود. علاوه بر این، وجود مجله های الکترونیکی و پایگاههایی که متن کامل مقاله (FULLTEXT) را به صورت الکترونیکی در بر دارند و همچنین وجود شبکه های اطلاعرسانی پیوسته تحولاتی را در امر فراهمآوری موجب شد. استفاده از فناوریهای نوین، شناسایی ناشران و برقراری رابطه با آنها را سادهتر و سریعتر و کار انتخاب و سفارش را سادهتر کرده است (بقایی، ۱۳۸۴، ص ۳). ابزارهای انتخاب نیز دستخوش تغییر شده است. مهمترین ابزارهای انتخاب کتاب و نشریات ادواری به صورت پایگاه های اطلاعاتی در اینترنت یا به صورت لوح فشردهی نوری یافت میشود (حیاتی، ۱۳۸۰،
ص ۱۸۷).
جعفری (۱۳۹۱) در مورد فناوریهای جدید برای فراهمآوری در کتابخانههای عمومی اعتقاد دارد که استفاده از سیستمهای خودکار یکی از امتیازات بزرگ بخش فراهمآوری به ویژه در زمینهی سفارشها است. او دسترسی به اطلاعات موردی برای سازماندهی بهتر، ارزیابی روشنتر، و حسابرسی دقیقتر؛ ادغام عناوین در دست سفارش در فهرست کتابخانه؛ اجتناب از وارد کردن و تصحیح چندبارهی اطلاعات؛ و نیز انجام امور مربوط به سفارش، پیگیری، ابطال و دریافت، اعلام وصول و گزارش های اعتباری را از مزایای نظامهای فراهمآوری میداند.
۲-۲-۱۰-۲٫ تأثیر فناوری اطلاعات بر برونداد
۲-۲-۱۰-۲-۱٫ دسترسپذیری و بازیابی اطلاعات
یکی از تحولاتی که فناوری نوین اطلاعاتی به ارمغان آورده، توسعهی چگونگی و دامنهی دسترسی به اطلاعات میباشد. افزایش روزافزون انتشار منابع اطلاعاتی همراه با هزینه تهیه، سازماندهی، حفاظت و نگهداری آنها، کتابخانهها را با این واقعیت روبهرو ساخت که تهیه و نگهداری تمامی منابع اطلاعاتی مورد نیاز کتابخانه عملاً ناممکن است. لازمهی حل این مشکل، تغییر سیاستهای قبلی میباشد. این به مفهوم این است که سیاست دسترسی به اطلاعات را جایگزین سیاست تهیه و نگهداری مواد کنیم. امروزه این امر با بهره گرفتن از فناوریهای نوین اطلاعاتی امکان پذیر شده است. تولید روزافزون انواع مواد الکترونیکی، پایگاه های اطلاعاتی و پیشرفتهای مخابرات موجب شده است تا دسترسی از راه دور به منابع و اطلاعات موجود در دورترین نقاط دنیا امکان پذیر شود و به مدد فناوریهای نوین اطلاعاتی، اطلاعات کتابشناختی، چکیده و متن کامل آنها در دسترس باشد. از طرف دیگر اینترنت نیز به عنوان یکی از دستاوردهای فناوریهای نوین، مهمّترین تحول را در دسترسی به منابع اطلاعاتی فراهم آورده است. یکی از مهمترین این تحولات، یکپارچگی خدمات دسترسی به منابع اطلاعاتی است. در این زمان اینترنت به منزلهی مجموعهای از شبکهی جهانی اطلاعات در آمده و جست وجوگران اطلاعات را به ناشران، کتابخانهها و کارگزاران موجود در شبکه مرتبط ساخته است (بقایی، ۱۳۸۴، ص ۳).
۲-۲-۱۰-۲-۲٫ واحد امانت
کتابخانه عمومی با تمام اقشار جامعه در ارتباط است و به آنها خدمات ارائه میدهد. حجم اطلاعات هم، لزوم استفاده از کتابخانه و مواد کتابخانهای را روز به روز بیشتر میکند. در بعضی مواقع پاسخگویی سریع به این همه افراد دچار مشکل میشود. امروزه با بهره گرفتن از فناوریهای اطلاعاتی این مشکل تا حدی حل شده است. خودکارسازی واحد امانت، یکی از دستاوردهای فناوریهای نوین اطلاعاتی است. فناوریهای نوین اطلاعاتی در واحد امانت نیز مانند سایر واحدها جهت تسهیل خدمات اطلاعرسانی، کاربردهای ملموسی دارد. ثبت مشخصات امانت گیرندگان، تهیهی فهرست مواد به امانت رفته، تهیهی فهرست کتابهای رزرو شده، تهیهی یادداشتهای پیگیری و آمار و گزارشها از جمله هدفهای خودکارسازی فعالیتهای خدمات امانت است (یاری فیروزآبادی، ۱۳۸۵، ص ۲۱). باید گفت که امانتدهی به روش یککارتی و دوکارتی منسوخ و تمامی مسئولیتها بر عهدهی یک تکه برچسب کوچک (Tag) که در بدنهی کتاب نصب شده، گزارده میشود. کتابدار میز امانت فقط لازم است کتاب را بر روی دستگاه مخصوص قرار دهد تا کار امانتدهی کتاب به صورت خودکار انجام شود. از آنجایی که میز امانت به رایانه مجهز شده و کلیهی اطلاعات کتابشناختی کتابهای موجود در نرمافزار کتابداری بر اساس شناسههای موضوع، عنوان، پدیدآور، مترجم، ناشر و غیره ذخیره شدهاند، اعضاء
بهراحتی میتوانند از وجود یا عدم وجود کتاب مورد نظر در کتابخانه مطلع شوند (اخترمحققی، ۱۳۸۷، ص ۷) فناوریهای نوین موجب شده است که کاربران خود بتوانند مدیریت امانت و رزرو را از طریق رایانههای راه دور انجام دهند (یزدان، ۱۳۸۱، ص ۵۷).
۲-۲-۱۰-۲-۳٫ اشاعهی اطلاعات گزینشی و خدمات آگاهی رسانی جاری
فناوری اطلاعات تسهیلاتی برای کتابخانهها فرآهم میسازد. دسترسی به این تسهیلات، توانایی کتابخانههای عمومی را جهت ارائه خدمات لازم به کاربران، افزایش میدهد (انمیوت ایویهو، ۲۰۱۲). از جمله این خدمات میتوان از اشاعهی اطلاعات گزینشی و آگاهی رسانی جاری نام برد. بهواسطهی خدمات آگاهیرسانی جاری که از دستاوردهای فناوری اطلاعات میباشد، مخاطبین به نحو مقتضی از وجود منابع اطلاعاتی در حوزهی مورد علاقهی خویش آگاه میشوند. این امر باعث صرفهجویی در زمان مصرف شده برای جست و جوی اطلاعات است (بقایی، ۱۳۸۴، ص ۳). از سوی دیگر تنوع روزافزون نشریات و منابع اطلاعاتی، به حدی است که گردآوری و مطالعهی اطلاعات تازه حتی در رشته های بسیار تخصصی برای یک فرد متخصص، مستلزم صرف وقت است. بدین لحاظ در کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی، علاوه بر خدمات سنتی لازم است نظامهای جدید اشاعهی اطلاعات ایجاد گردد تا بتوان با بهره گرفتن از فناوری نوین با این مشکل مقابله کرد. اشاعهی اطلاعات گزیده که شکل پیشرفتهای از خدمات آگاهیرسانی جاری است در انتظار وصول درخواستهای مکرر باقی نمیماند بلکه با یک بار اعلام نیاز و علاقهی افراد به اطلاعات به صورت خودکار، با رسیدن مدارک جدید، عمل انتخاب و ارسال اطلاعات را انجام میدهد (جعفربیگلو، ۱۳۷۶، ص ۳۱). اطلاعرسانی گزینشی حرکتی هدفمند و
کاربر مدار است که با توجه به نیازها و مقتضیات زمان شکل گرفته است (همان، ۱۳۸۰، ص ۵۴). هدف از این خدمات، آگاهیرسانی پیوسته به کلیهی کسانی است که قبلاً علاقه مندی آنها نسبت به آگاهی و کسب اطلاعات جدید در ارتباط با موضوعی خاص دریافت و به صورت نظاممند پیشینهسازی شده است (بقایی، ۱۳۸۴، ص ۳). در واقع برای هر یک از متقاضیان پروندهای تشکیل میشود که در هر بار، تازه های کتابخانه با آن پروندهها مقابله، مدارک مرتبط شناسایی و در هر پرونده جایدهی
میشود. با بهره گرفتن از این روش، هر عضو میتواند اطلاعات مخصوص به خود را که از قبل به کتابخانه اعلام نموده، در ماشین یا در فایل و پروندهی مخصوصی که کتابداران برای او فراهم کردهاند، ملاحظه نماید (اصنافی، ۱۳۸۲). جعفربیگلو (۱۳۷۸، ص ۹۸) در پایاننامهی خود، لازمهی ارائه خدمات اشاعهی گزینشی را وجود امکانات و تجهیزات و نیز پشتوانهی اطلاعاتی غنی میداند که از مهمّترین آنها به وجود کتابخانهای با منابع چاپی و غیرچاپی کافی، تجهیزات الکترونیکی ذخیره و بازیابی اطلاعات و وجود نظامهای سازمان یافتهای که منابع، کارکنان و استفادهکنندگان را به هم نزدیک