کارهای هنری چیزی را براساس صدا، تصویر یا قالب دیگر طوری بیان می کنند که ظرفیتی فوق العاده برای آشکارسازی شباهت بین پدیده هایی که به ظاهر ناهمخوان هستند فراهم می سازد و این عمل نیز تفکر تفسیری را پدید می آورد(آیزنر،۲۰۰۲). نظر به این ظرفیت هنر، می توان در انتخاب و ارائه محتوا شباهتها و استعاره هایی بین مسائل ناآشنا و آشنا برقرار ساخت تا ضمن سهولت یادگیری مسائل ناآشنا، سواد تفسیری را نیز در دانش آموزان تقویت نمود و علاوه بر آن خلاقیت آنان را با درخواست از آنان نسبت به برقراری چنین شباهتها و استعاره ها تقویت نمود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• • استفاده از احادیت و دعاهای هنری در محتوای برنامه درسی

مقصود از حدیث هنری حدیثی است که ساختار آن به جای بیان مستقیم و بلاواسطه بر عنصر تصویر متکی است. اضافه شدن عنصر تصویر به احادیث باعث تفکر و تأمل مخاطب و از سوی دیگر به درک ساده تر حدیث منجر می گردد برای مثال در حدیثی آمده است«قناعت ثروتی است پایان ناپذیر». روشن است که قناعت یک ویژگی روانی است و توضیح آن شرح مفصلی را ایجاب می کند اما امام علی (ع) به ترسیم یک تصویر کفایت کرده است. که عبارت است از مال پایان ناپذیر و پس از آن خواننده را رها کرده تا خود از طریق یادآوری پدیده مال پایان ناپذیر و تأمل در آن به اهمیت قناعت پی ببرد(بستانی،۱۳۷۱).
در حدیث دیگر آمده است:
«مثل دنیا مثل آب دریاست که تشنه هر چه از آن بنوشد بر تشنگی او بیفزاید تا آنکه او را از بین ببرد».
این توجیه به جای آن که بگوید دنیا صاحب خویش را به نابودی می کشاند به عنصر تصویر متوسل شده است و از مثل یک پدیده حسی در تجربیات روزانه استفاده و نتیجه را به خواننده واگذار نموده که او را به تأمل درباره دنیا خواهی و عاقبت آن وا می دارد(همان منبع،۳۰۴).
در مورد دعا نیز می توان گفت که دعا ناشی از توجه عواطف به سوی خداوند است. دعا به خاطر داشتن ساختار هندسی دارای عنصر موسیقی است به همین سبب دعا را علاوه بر خواندن معمولی می توان تلاوت نمود و تلاوت موسیقی و آهنگ خاصی را می طلبد که با واحدهای صوتی دعا که در سجع یا عبارات متجانس شکل گرفته تناسب داشته باشد(همان منبع).
متون دعاهای اسلامی از زیباترین متون ادبی و هنری و عالی ترین هنر در زبان و همچنین بهترین نمونه بکارگیری فصاحت و بلاغت است (مطهری، به نقل از تاجدینی ،۱۳۶۹،ص۱۸).از این رو دعا هایی که دارای ساختار هندسی مناسب هستند به همراه مفاهیم به ژرفای ضمیر انسان نفوذ می کنند و فرایندهای روانی را مورد توجه قرار می دهند و از این جهت می توانند در ارائه محتوا مفید واقع شده و عواطف آدمی را به سوی خالق آدمی رهنمود سازند.

• • استفاده از قصه، داستان و شعر در محتوا

داستان و شعر از قالبهای بیان هستند و این قالب ها در هنر جایگاه ویژه ای دارند برای مثال یکی از ارمغان های هنری قرآن قصه ها و داستانها می باشد که پند، عبرت و حکمتها را به خردمندان ارائه می کند.
ایتون(به نقل از اسمیت،۲۰۰۸) می گوید کیفیت ها و ویژگی های زیباشناختی و اخلاقی به هم پیچیده هستند و این کیفیتها در کارهای ادبی اتفاق می افتد.

• • در مورد انواع دانستن(درون،چگونگی،دربارۀ و چرا) محتوا انتخاب و سازماندهی گردد.

در معرفت زیباشناسانه چهار نوع دانستن و معرفت زیر مطرح می گردد:

1. 1. دانستن درون:ترکیب خاصی از درگیر شدن فرد با کیفیت های منحصر به فرد یک اثر هنری

1. 1. دانستن چگونگی: چگونگی استفاده از قوه تحلیل شکل گیری معنا و چگونگی هنرمند شدن

1. 1. دانستن دربارۀ: درک مفاهیمی که به دو نوع دانستن قبلی کمک می کند. در واقع یک نوع سطح آگاهی است.

1. 1. دانستن چرا:چرا یک پدیده بوجود آمده است در واقع یک ساختار ارزشی در اختیار فرد قرار می دهد که در چارچوب آن انواع دیگر دانستن به دست می آید.

به طور کلی دو نوع دانستن اولی به عنوان غایات زیباشناختی و دو نوع بعدی حکم ابزار را دارند(مهرمحمدی،۱۳۸۳).
در برنامه درسی ملهم از عالم هنر می توان برای دانش آموزان محتواهایی راجع به انواع دانستن چهارگانه گنجاند تا آنها نه با دانشهای جزئی و پاره ای بلکه با کل آن آشنا شوند و به یکپارچگی که مناسب با ویژگی انسان و جهان واقعی است برسند.

• • توجه بر تعامل بین فرم و محتوا

در عالم هنر فرم و محتوا از همدیگر غیرقابل تفکیک بوده و برای انتقال معنا به هر دوی آنها توجه می شود اما در حوزه های دیگر اغلب بین این دو تمایز وجود دارد و تعامل میان آنها مورد توجه قرار نمی گیرد. این ویژگی در برنامه درسی سبب می شود برنامه ریزان در انتخاب قالب برای انتقال معنا و محتوا به نتیجه تعامل آن دو یعنی حسی که در مخاطب در نتیجه این تعامل به وجود می آید باید توجه نمایند(مهرمحمدی،۱۳۸۹). قبلاً نیز بیان کردیم یکی از درسهایی که تعلیم و تربیت می تواند از هنر بیاموزد جداناپذیر بودن قالب و روش از محتوا بوده و روش بیان چیزی معنای آن چیز را تشکیل می دهد(آیزنر،۲۰۰۲،ص۱۹۷).

• • توجه به علاقه های زیباشناختی و هنری مناسب یادگیرندگان

مسئله ادراک اثر هنری همواره مسئله مهم در فلسفه هنر بوده است. افلاطون بخاطر تأثیر اثر هنری شعر و هنر را از آرمانشهر تبعید کرد و ارسطو بحث کاتارسیس را مطرح نمود لذا هر دو بر تأثیر اثر هنری بر مخاطب تأکید داشتند حتی سارتر دیگر فیلسوفی که نیت مولف را مهم می داند بیان می کند صاحب اثر می خواهد اثرش را در معرض تماشا قرار دهد. این عبارت نشان از توجه سارتر به نسبت بین اثر و مخاطب است در واقع بر اثر ادراک سارتر اثر هنری وجود ندارد مگر اینکه نگریسته شود. آیزر بیان کرده که متن مرده است و مخاطب آن را زنده می کند(احمدی،۱۳۸۴). از طرف دیگر زیبایی وابسته به دو قطب درون ذات و برون ذات هستی است و نظر فلاسفه اسلامی نیز چنین است و بیان می کنند زیبایی امری دو قطبی است درون ذاتی و برون ذاتی. وایتهد(۱۳۷۱،ص۶۷۸) می گوید« زیبایی هم شامل قطب عینی است که عبارت از هماهنگی واحدهایی که یک مجموعه زیبا را تشکیل داده اند و هم شامل قطب ذهنی تماشاگر که عبارت از داشتن کمالی به نام استعداد زیباجویی و زیبایی است می باشد». براین اساس چون دیدگاه و نظر انسان در دریافت زیبایی تأثیر می گذارد و ایجاد تجربیات زیباشناختی لذت بخش برای هر مرحله و شرایط سنی متفاوت است(نوروری و متقی،۱۳۸۸). لذا جهت فهم و هدایت مخاطبان به سوی زیبایی های والا، شناخت علاقه های زیباشناختی آنان ضروری است. بر این اساس مطالعه یافته های تحقیقاتی در زمینه علاقه ها و سطح فهم زیباشناختی و رعایت آنها در انتخاب و بکارگیری قالب های زیباشناختی برای ارائه محتوا لازم است از سوی تیم برنامه‌ریزی درسی صورت بگیرد.

• • در نظر گرفتن محتوایی در خصوص اتصال و ارتباط زیبایی ها با جمال خداوند در همه دروس

مطهری می گویند« اساساً ما باید به یک حقیقت و زیبای مطلق معقول و معنوی به نام خدا قائل باشیم تا زیبایی های معنوی دیگر را درک کنیم یعنی فعل موقعی زیباست که پرتویی از نور خدا در آن باشد»(تاجدینی،۱۳۶۹،ص۷۹). از این رو فهم زیبایی ها به عنوان نمودهایی از جمال الهی و زیبایی مطلق خداوند یکی از اهداف تربیت مبتنی بر زیبایی شناسی و هنر می باشد. برای تحقق این هدف به نظر می رسد محتوای مناسب در دروس مختلف مدنظر قرار گیرد. از بین انواع سازماندهی های افقی به نظر می رسد با سازماندهی چند رشته ای بهتر می توان به این مهم پرداخت و به صورت مستقیم یا ضمنی ارتباط زیبایی ها با زیبایی خداوند را مورد تأکید قرار داد.
۳-الف)روش های تدریس(فعالیت های یاددهی یادگیری)
یک موقعیت آموزشی و تدریس شامل عناصری است که برنامه درسی، معلم، دانش آموز و محیط از مهم ترین آنها به شمار می روند. در اینجا مؤلفه های زیبایی شناسی و هنری بدست آمده از ادبیات حوزه مطالعات برنامه درسی برای فعالیتهای معلم و شاگرد، محیط زمانی مکانی و روانی اجتماعی موقعیت آموزشی تشریح می گردد.

• • فراهم نمودن رضایت درونی یادگیرنده راجع به یادگیری و درس

همانند آنچه که وایتهد می گوید «دانشمندان می دانند نیاز دارند که بدانند» و به خاطر همین امر آنان از انگیزه درونی برخوردارند هنرمندان نیز با تعهدی که به کار خویش دارند فعالیت می کنند و این تعهد و علاقه به کار بیشتر از پاداشهای مالی تأثیرگذارند(آیزنر،۲۰۰۲). اسمیت(a1971) بر لذت زیباشناختی تأکید می کند و می گوید لذت زیباشناختی نوعی لذت مندی از درک و فهم در یک میدان پدیداری می باشد. یا شگفت زدگی که در عالم هنر پدیدار می شود یکی از غنی ترین منابع انگیزش درونی است(مهرمحمدی،۱۳۹۰،ص۲۹). آیزنر(۲۰۰۲) نیز تأکید می کند که معلم لازم است اهمیت مدت زمانی که شاگرد از تجربه لذت می برد را دریابد. براین اساس در تدریس هنرمندانه فراهم کردن زمینه رضایت درونی مورد تأکید و توجه قرار می گیرد.