تعدادی جملات دعایی در این ابیات است که یک مرکز اصلی و محتوایی دارد و شاعر در آن جملات خواهان تندرستی و سلامت ممدوح خود است و به نظر میرسد که او تحت تأثیر تصاویر الفاظ و معانی قرآن قرار گرفته است و عناصر آن برگرفته از قرآن و روایات، زیرا در درجه اول با صیغهی مصدر (بر تو گوارا باد) دعا میکند همچنان که در این فرمایش خداوند آمده است: ﴿کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنیئاً بِها اَسْلَفْتُم فی الاَیامِ الخالِیهَ﴾. (الحاقه/۲۴). که در آن بر اهمیت سلامتی خلیفه در اداره حکومت (ملک) تأکید میکند و عزت دین را در گرو سالم ماندن خلیفه از مریضیها و بلاها میداند. پس بر تو گوارا باد: یعنی بدون هیچ گونه سختی یا خستگی، روزی داده شدی و به خیر فراوان رسیدی و هیچ گاه زیان و ضرر به تو نرسد. (ابنمنظور؛ ۱۴۰۸: ۱۵/۴۲)
در بیت سوم، سطر اول شاعر این جملهی دعایی (خداوند تو را بس است)را از قرآن کریم میگیرد که میفرماید: ﴿یا اَیُّها النَّبیُ حَسْبِکَ اللهُ وَ مَنْ التَبَعِکَ مِنَ المُؤمِنینَ﴾ (انفال/۶۴)
و به معنای: خداوند تو را کفایت میکند و از هرگونه ناخوشایندی تو را حفظ میکند، میباشد صیغهی دعا در سطر دوم با “پدرم فدایت باد “برگرفته از روایات و دعاهای مأثوره است که در بسیاری از متون اسلامی ذکر شده است (بابی انت و امی).
و این عبارت (پدر و مادرم فدایت باد) آن گاه بر زبان مردم عرب جاری است که آن را به جهت تعظیم در گفتار خود بکار ببرند زیرا انسان فقط کسی را فدا میکند که آن را بزرگ بشمارد، و خودش را فدای آن کند.
علی بن جهم ( وفات ۲۴۹ هـ)برای معتصم دعا میکند و میگوید:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۱- لِیَهْنُکَ یا أبا اِسْحاقِ مُلکَ ۲- فایدُّنا بِهاروُنَ وَ انَاَ |
یَجِلُّ عَنِ المَفاخِر و المُسامِی لَنَرجُو أن تُعْمَرَ الفَ عامٍ(علی بن جهم؛ ۱۹۵۹: ۱۱) |
ترجمه
۱- ای ابواسحاق این ملک و فرمانروایی بر تو گوارا باد که از هرگونه افتخار و بزرگی فاصله دارد و با شکوهتر است.
۲- ماهارون را حمایت کردیم و امیدواریم که تو هزار سال عمر کنی.
شاعر برای ممدوح خود خواهان دوام سلامتی و خوشی در ملکش از طریق لفظ (لیهنک) میباشد که دلالت بر دوام و استمرار دارد، صیغهی دعا با ندا برای کنیهی ممدوح (ابااسحاق) آمده است تا او را مدح کند و از این جا است که عمر طولانی مدت را برای فرزندش هارون آرزو میکند که هزار سال عمر کند هرچند که این آرزو درست است و آن را از داستان حضرت نوح (ع)گرفته است که حدود هزار سال عمر کرد، شاعر این کلمه قرآنی را در یک ساختار زبانی دلالی الهامی در متن قرار داده است، از یک جایگاه دینی حرکت کرده است و آن را در دعایش بر ممدوح افزوده است تا در آن، جایگاه و نگرشش را نسبت به واقعیتی که در آن زندگی میکند، مجسم سازد.
معمولاً دعای تندرستی و سلامتی همراه با طول عمر از جانب شاعران زمانی شامل حال رجال دولتی (وزیران، فرماندهان، قضات و مدیران) میشد که این افراد شاعری به دربار نزدیک میکردند و یا این که او را به خلیفه معرفی میکردند مثل مواردی که برای بحتری پیش آمد و فتح بنخاقان او را به متوکل عباسی معرفی کرد و یا زمانی که یکی از رجال دولتی متنبی را به سیف الدوله معرفی نمود که در این موارد شعراء برای این رجال دولتی اشعار تملق آمیز میسرودند:
ازجمله موارد دعا برای وزیران و مردان حکومتی، قول اشجع سلمی (وفات ۱۹۸هـ) در مورد احمد بن یزید است زمانی که بیمار شده بود:
۱- أَصَحَ اللهُ جِسْمُکَ، هَلْ تَقَصَّیْتُ ۲- وَ کَیفَ وُجدتَ ما عِالَجتَ مِنْهُ؟ ۳- دَعاک ضمان ربک کل وقت ۴- وَ اَعُقْبَکَ السَلامهَ تَصْطَفیها |
عنایاتِ الدَواءِ بِکَشْفِ الداءِ؟ وَ هَلْ اَحْمَدْتَ عاقِبهَ الدَواء؟ و عجل ما تُحبَ من شفاءِ وَ تُصَحَّبُ راحهً بَعْدَ الِعناءِ(اشجع سلمی؛ ۱۹۸۱: ۲۹) |
ترجمه
۱- خداوند جسم تو را سالم گرداند آیا با مشخص شدن درد، از مراقبتهای درمان دور گشتهای؟
۲- آن چه را که از آن بهبود یافتهای چگونه یافتی؟ آیا عاقبت درمان را ستودی؟
۳- ضمانت پروردگارت در هر زمان تورا فرا خواند و آنچه از شفا دوست میداری برایت سریع فراهم سازد.
۴- و سلامت را به دنبال تو روانه سازد که پاک و خالص به آن دستیابی و بعد از درد و رنج، با راحتی همراه باشی.
از این ابیات مشخص میشود که ممدوح مریض است، و بهترین چیزی که بعد از دوا به حال او مفید است، دعا میباشد.شاعر برای او جملهای از دعاها را جمع میکند باشد که سبب افزایش معنویاتش شود و بیماری او را برطرف کند زیرا اسلام شفا را تنها از جانب خداوند متعال میداند او میان مداوا و شفا تفاوت قائل شده است. زیرا، اولی از اکتسابات و دستاوردهای انسان است و دومی از تقدیرات الهی. شاعر برای او خواهان تندرستی و سلامت است و آرزو میکند که خداوند او را از ناراحتی که از آن رنج میبرد شفای زود هنگام عنایت کند. بدون شک این نوع کلام در شخص بیمار تأثیرگذار است و شادی را در قلب او داخل میکند و او را بر سرعت شفا یافتن یاری میدهد.
ابونواس( وفات ۱۹۸ هـ) برای فضل بن ربیع وزیرهارون الرشید دعا میکند و خواهان طول عمر برای او میباشد و میگوید:
۱-کَمْ قَائلِ لَکَ مِن داعٍ وَ قائِلهِ ۲-یَفْدِیانَکَ مَا اسْتَطاعا بِجَهْدِ هِما |