در این تحقیق، برای جمع آوری متغیرهای مورد بررسی از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه^[۱۱۱] یکی از ابزارهای رایج تحقیق و روش مستقیم برای کسب داده های تحقیق است. پرسشنامه مجموعه ای از سؤال‌ها (گویه ها^[۱۱۲]) است که پاسخ دهنده با ملاحظه آن‌ها پاسخ لازم را ارائه می‌دهد. این پاسخ، داده های مورد نیاز پژوهشگر را تشکیل می‌دهد. سؤال‌های پرسشنامه را نوعی محرک- پاسخ می‌توان محسوب کرد. از طریق سوال‌های پرسشنامه می‌توان دانش، علایق، ‌نگرش و عقاید فرد را مورد ارزیابی قرار داد، به تجربیات قبلی وی پی برده و به آنچه در حال حاضر انجام می‌دهد آگاهی یافت. باید توجه داشت که در برخی فرهنگ‌ها با توجه به شرایط اجتماعی، پرسشنامه نمی‌تواند داده‌ها را با دقت لازم، همانند یک مصاحبه عمیق، بدست دهد. بنابراین برای بالا بردن دقت داده های گردآوری شده توصیه می‌شود که تکمیل پرسشنامه همراه با سایر ابزارهای گردآوری داده‌ها باشد. در غیر این صورت باید داده های حاصله را با قید احتیاط به کار برد. در این تحقیق از دو پرسشنامه بسته (پرسشنامه متغیرهای جمعیت شناختی و پرسشنامه علل مهاجرت افغان ها به ایران) استفاده شده است و در سؤال‌های پرسشنامه که برای سنجش متغیرهای اصلی مورد استفاده قرار گرفته از مقیاس لیکرت ۵ گزینه ای (جدول ۳-۱) استفاده شده است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول ۳-۱: طیف لیکرت برای دو پرسشنامه تحقیق

دو پرسشنامه این تحقیق شامل دو بخش اصلی می‌باشد:
الف) سؤال‌های عمومی پرسشنامه: این بخش از پرسشنامه مرتبط با ویژگی‌های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان(شامل عنوان شغلی، میزان تحصیلات، مدت مهاجرت، جنس، سن و…) است.
ب) سؤال‌های تخصصی مرتبط با متغیرهای تحقیق: پرسشنامه علل مهاجرت افغان ها: این بخش از پرسشنامه نیز شامل ۵۰ سوال است که عوامل مؤثر بر مهاجرت آنها را مورد سنجش قرار داده است.

۳-۹- متغیرهای تحقیق

در طبقه بندی متغیرها می توان از متغیر مستقل و وابسته نام برد. متغییر مستقل یک ویژگی و خصوصیتی است که بعد از انتخاب توسط محقق در آن دخالت یا دستکاری می شود و مقادیری را می پذیرد تا تاثیرش بر روی متغیر وابسته مشاهده شود (خاکی، ۱۳۸۴: ۷۶). متغیر وابسته، متغیری است که هدف محقق تشریح یا پیش بینی تغییرپذیری در آن است(خاکی، ۱۳۸۴ :۷۵). در این تحقیق متغیرها مستقل از هم هستند که هرکدام می تواند به دیگری وابسته باشد که در تجزیه و تحلیل نهایی بر اساس اطلاعاتی که بدست خواهد آمد مورد بررسی قرار گیرد. در تحقیق حاضر متغیر وابسته، مهاجرت افغان ها به ایران می باشد و متغیرهای مستقل، در مجموع عبارتند از عوامل دافعه و جاذبه(جنگ، احساس ناامنی، فقر، اشتراکات تاریخی – فرهنگی، زمینه کار و اشتغال و شرایط اجتماعی - اقتصادی)، عوامل شخصی (سن، جنس، میزان تحصیلات و…) هستند.
۳-۹-۱- تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق
مهاجرت: مهاجرت عبارت از حرکت یک فرد یا گروهی از افراد در امتداد مرزهای یک واحد سکونتگاهی به واحد دیگر برای اقامت دائم یا موقت در مکانی غیر از زادگاه فرد است(کودری^[۱۱۳]،۲۰۰۲: ۱۶). منظور از مهاجرت در اینجا آن عده افغانی های که به دلایلی مختلف (سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) از افغانستان به ایران مهاجرت نموده اند هستند.
مهاجرت به خارج از کشور: حرکت دائمی افراد از مرزهای نمادی و سیاسی کشور، به سوی اقامتگاه ها و اجتماعات جدید است (مارشال^[۱۱۴]، ۱۹۹۹: ۳۲۰، به نقل از مقدس و شرفی، ۱۳۸۸، ۱۷۷). مهاجرت افغان ها به ایران که در اثر عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… و در ورای مرزه جغرافیایی و سیاسی بین دو کشور صورت گرفته است، در ردیف این نوع مهاجرت قرار دارد.
مهاجرت غیر قانونی: منظور از مهاجرت غیر قانونی، مهاجرینی اند که بدون گذرنامه و غیر قانونی توسط یک عده افراد(قاچاقبران) از کشور مبدأ به کشور مقصد به صورت غیر قانونی، در ازای اخذ وجه خاصی انتقال داده می شوند. این نوع مهاجرین پس از نتقال به کشور مقصد، از بیم اینکه دوباره اخراج نشوند، بیشتر در کارخانه های صنعتی، دامداری، کشاورزی و… در ازای حقوق نسبتاً پایین در اختیار صاحبان کار قرار می گیرند.
عوامل مؤثر بر مهاجرت: عواملی که بر مهاجرت تأثیر می گذارند، از قبیل عوامل دافعه و جاذبه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شامل(جنگ، احساس ناامنی، فقر، اشتراکات تاریخی – فرهنگی، زمینه کار و اشتغال و شرایط اجتماعی - اقتصادی در مبدأ و مقصد مهاجرت، و عوامل شخصی(سن، جنس، تحصیلات و….) می باشند، که در اینجا به این عوامل به صورت کلی اشاره می گردد:
عوامل دافعه: شامل متغیرهای (جنگ، احساس ناامنی، فقر و شرایط اجتماعی – اقتصادی مهاجرین) در کشور مبدأ می باشد که این عوامل سبب میشوند فرد مکان زندگی خود را ترک نماید. به این ترتیب که چنانچه نارضایتی از هریک از این عوامل در داخل کشور بیشتر باشد باعث شده که فرد نمونه آن را انتخاب نموده و آن را عامل دافعه و برانگیزنده مهاجرت خود بیان کند.
عوامل جاذبه: عواملی که سبب میشوند فرد به سوی مکان دیگرجذب شود یا به عبارت دیگر عواملی که باعث تشویق و تحریک افراد به مهاجرت می شوند. در مورد عوامل جاذبه ی ایران در جذب مهاجرین افغانی، می توان به فراهم بودن زمینه اشتغال در ایران برای مهاجرین، درآمد بیشتر، فراهم بودن امکانات مناسب از قبیل(گاز، برق و…) برای زندگی، وجود امنیت نسبت به افغانستان، اشتراکات تاریخی ـ فرهنگی و دینی هردو کشور ایران و افغانستان اشاره نمود.
عوامل شخصی: حساسیتهای فردی، هوش، آگاهیهای اجتماعی، تماسهای فردی، داشتن آشنا و راهنما در شهر، شرایط خانوادگی، تاریخچه خانوادگی، جنسیت، سواد و سن افراد، از جمله عوامل شخصی هستند که در مهاجرت افراد نقش اساسی دارند. به طور مثال: در مهاجرت های دوره ای افغان ها به ایران، سن، سطح تحصیلات، تماسهای فردی(ارتباط شبکه ای) و شرایط خانوادگی نقش اساسی را دارند. از نگاه سنی، بیشتر افغان ها در سنین جوانی و میان سالی و از نگاه تحصیلات، بیشتر افراد بی سواد و از نگاه شرایط خانوادگی، بیشتر خانواده های فقیر و از نگاه ارتباط شبکه ای، افرادی که با سایر مهاجرین در ارتباط هستند مهاجرت نموده اند.
سن: منظور از سن، تعداد سالهای کاملی است که از زمان تولد شخص گذشته است. سن افراد مهاجر متغیر مهمی بوده و در مهاجرت آنها نقش اساسی دارد، چون آنهایی که در سنین جوانی مهاجرت می کنند، به خاطر اینکه در انتخاب نقش های اجتماعی خویش دارای آزادی بیشتری بوده و از نظر شخصیتی انعطاف پذیری بیشتری دارند و همچنین عمر باقیمانده طولانی تری که در پیش دارند، نسبت به کسانی که سن بالا دارند، بیشتر به مهاجرت اقدام می نمایند. زیرا افراد جوان، انگیزه بیشتری برای سازگاری با محیط جدید دارند. این مسئله در مهاجرت های نیروی کاری افغان ها به ایران، به طور دقیق مشخص و هویدا است که در این مهاجرت، اکثراً افراد جوان برای کارگری دست به مهاجرت زده اند.
جنسیت: شامل رفتارها، نقش‌های اجتماعی و اندیشه‌های اجتماعی است که فرهنگ حاکم بر هر جامعه به عهده دو جنس زن و مرد می‌گذارد. در ارتباط با نقش‌های جنسیتی افکار قالبی در مورد هر دو جنس در جامعه مشاهده می‌شود که دامنه انتظارات را از هر دو جنس طرح ریخته و تعیین می‌کند. واژه جنسیت (Gender) یک مفهوم اجتماعی است و با واژه جنس (sex) که معمولاً برای بیان همان موضوع ولی از دیدگاه زیست‌شناسی به کار می‌رود متفاوت است(گیدنز،۱۳۸۹: ۱۵۵). منظور از جنسیت در این تحقیق، مردان و زنان افغانی هستند که در روند مهاجرت آنها به ایران تأثیرگذار بوده است. مهاجرت افغان ها در اثر جنگ و نا آرامی های سیاسی، در مجموع شامل هردو جنس زن و مرد می شد. ولی در مهاجرت های دوره ای نیروی کار، بیشتر مردان بدون خانواده ی خود دست به مهاجرت زده اند. چنانچه آمارهای مختلفی که از مهاجرین افغانی در ایران گرفته شده نشان می دهند که درصد مردان مهاجر نسبت به زنان بیشتر بوده است.
۳-۹-۲- شاخص سازی مؤلفه های اصلی پرسشنامه
جنگ و احساس ناامنی: منظور از جنگ و ناامنی، چند دوره جنگ خارجی و داخلی و نا آرامی در افغانستان است که در اثر آن تعداد زیادی از مردم افغانستان دست به مهاجرت زدند و هنوزهم بسیاری از این مهاجرین از شرایط زندگی در افغانستان احساس ناامنی نموده و علاقعه برگشتن را ندارند. شاخص های زیر که تأثیر جنگ و احساس ناامنی را بر مهاجرت افراد جامعه سنجیده اند، با بهره گرفتن از مطالعات تحقیقات داخلی و خارجی( خسروی، ۱۳۹۱؛ زنجانی، ۱۳۹۲؛ شهیدالحق، ۲۰۰۵) استخراج گردیدند.
جدول (۳- ۲) ابعاد و شاخص های اندازه گیری تأثیر جنگ و ناامنی بر مهاجرت مردم افغانستان

آمریکا بعد از جنگ سرد، قدرت مسلط و بی‌چون وچرا در جهان بود. در نتیجه می‌توانست دیدگاه ها، منافع و ارزشهای خود را بر جهان تحمیل نماید و حوزه‌ی نفوذ خود را گسترش دهد. اما دگرگونی در سیستم بین‌المللی (نه خود سیستم بین‌المللی که دارای ماهیت آنارشی‌گونه می‌باشد) که از نظام دوقطبی به تک‌قطبی تبدیل شده بود، سیاست خارجی آمریکا را با خلائی مواجه نموده، و آن فقدان مسئولیت و مأموریت جهانی
برای این کشور بود (دهشیار، ۱۳۸۱: ۶۳).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در واقع، سقوط شوروی به عنوان رقیب و دشمن ایدئولوژیک، دنیای غرب، به رهبری آمریکا را با مشکل توجیه ضرورت گسترش منافع مواجه نمود. به عبارت دیگر، دولت آمریکا به دلیل حذف دشمن یا رقیبی که تمامی سیاستهای امنیتی و ره‌نامه‌های نظامی خود را بر پایه‌ی ضدیت و مهار آن کشور تنظیم می‌کرد، دچار ابهامات راهبردی و بحران توجیه شد. به این ترتیب با دگرگونی ساختاری نظام بین‌الملل، سرشت بازیگران
براساس شرایط نوظهور، اهداف، و ابزارهای سیاست خارجی دگرگون شد. ایالات متحده که دارای شاخصه‌ایی از مداخله‌گری ساختاری بود و این روند را از زمانی که به عنوان نظام سیاسی مستقل پا به عرصه گذاشته به گونه‌ای فزاینده مورد پیگیری قرار می‌داد، موفق شد که بعد از کاهش مقاومت‌های ساختاری در چارچوب نظام دو قطبی، اهداف توسعه‌طلبانه‌ی خود را در پوشش الگوهای مطلوب و آزادمنشانه مورد پیگیری قرار دهد. به و نقش ملی این ترتیب می‌توان ملاحظه کرد که جهت‌گیری ایالات متحده در دوران بعد از جنگ سرد با تغییرات کمی و کیفی نسبت به دوران گذشته روبه‌رو گردیده است. براساس جهت‌گیری و نقش ملی کشورها، سطح درگیری، میزان مداخله‌گرایی و ابزارهای آن مشخص و تعیین می‌شوند (متقی، ۳۹-۱۳۷۶: ۴۰ ).
در چنین شرایطی، ایالات متحده هیچ کشور یا تهدیدی را در جایگاهی نمی دید که بتواند آنرا به گونه ای متقاعدکننده، علیه خود قلمداد کند. پدیدار شدن چالش هویتی برای آمریکاییها و بارز شدن این پرسش که بدون جنگ سرد چه ویژگی برای آمریکایی بودن وجود دارد، سبب ایجاد خلأهای مفهومی در زمینه‌ی تعیین اولویتها و منطق برنامه‌ریزی گروهی برای ایالات متحده گردید. ادغام ابزار در اهداف در دوران گذار، بحران
مسئولیت‌پذیری و بحران هویت، سبب گردید تا مطابق نظر کاندولیزا رایس، ایالات متحده تعریف منافع ملی خود را در غیاب قدرت تهدیدکننده شوروی، بسیار دشوار ببیند (سنشناس، ۱۳۸۴: ۱۳۳) و حتی تعارض ایدئولوژیک پیشین به متن جامعه ی آمریکا کشیده شد و توان بسیج دولت تا حد زیادی کاهش یافت. اما استفاده‌ی مناسب دولت بوش از شرایط فراهم آمده ناشی از ۱۱ سپتامبر باعث شد تا دولت ضعیف وی به مقتدرترین دولت پس از روزولت تبدیل شود (نصری، ۱۳۸۱: ۶۸۳).
بوش در پناه فضای فراهم آمده موفق شد تا:
الف) در ذهنیت شهروندان، نهادهای بین‌المللی و کشورهای خارجی، تروریسم را به طور موفقیت‌آمیزی جایگزین کمونیسم نموده و بدین‌ترتیب توانایی سمبلیک و نفوذ دولت خود را افزایش دهد.
ب) مشروعیت حضور نیروهای آمریکایی در مناطق حساس دنیا را فراهم آورد.
ج) پایگاه‌های جدید را در خاورمیانه، آسیای مرکزی، افغانستان و قفقاز تأسیس نماید.
د) با بزرگنمایی خطر کشورهایی چون افغانستان، عراق، ایران، کره شمالی و… دوباره ادبیات مکتب واقع‌گرایی از قبیل خشونت، اشغال سرزمینی، خرید تسلیحاتی و پیمانهای دوجانبه را احیاء کرده و از این محل، شرایط فروش اسلحه و حضور در منطقه را تا سالهای آتی فراهم سازد. از اینرو، واقع‌گرایی دفاعی که منطق استراتژیک آمریکا در طول دوران جنگ سرد بود، با تعریف متفاوتی که از منافع ملی، منبع خطر و تهدید و روش برخورد با خطر گردید، عملاً توصیه‌ی عملیاتی و هنجاری خود را از دست داد. در واقع، روشها و ابزارهایی که در سده ‌های گذشته برای حیات‌بخشی و مدیریت صحنه‌ی جهانی به کار می‌رفت؛ مانند: توازن قوا، بازدارندگی، سد نفوذ و… دیگر قابلیت و کارآمدی نداشتند. در این باره، پل ولفویتز که نقشی اساسی در طراحی استراتژی تهاجمی آمریکا داشته است، بیان میدارد: «استراتژی اساسی آمریکایی بایستی بر پایه‌ی جلوگیری از ظهور هر کشور رقیب باشد… برای همیشه» (دهشیار، ۱۳۸۵: ۵۱).
این همان «استراتژی امنیت مطلق» است. به جهت ماهیت هرج‌ومرج‌گرای [آنارشی] نظام بین‌الملل این منطق همیشه وجود داشت که هیچ کشوری محق برای فرمان دادن نیست، و در ضمن هیچ کشوری هم ضرورتی برای اطاعت کردن ندارد. اما آن چه وضوح فراوان دارد، این واقعیت است که رهبران آمریکا به لحاظ ظرفیتهای نظامی و از همه مهمتر گستردگی جهانی ارزشهای فرهنگی لیبرالیسم خود را دارای حق یافته‌اند، با توجه به این نکته است که آمریکا درصدد اشاعه‌ی قدرت است و ضرورتی برای توازن احساس نمی‌کند (دهشیار، ۱۳۸۵: ۵۱).
بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر، مطابق نظر برخی از استراتژیستهای تفوق‌گرا، از آنجا که تنها سوپاپ اطمینان حفظ ثبات در جهان، برتری و هژمونی ایالات متحده است، [لازم است] این کشور به گونه‌ای تهاجمی استراتژی را که تک‌قطبی بودن جهان را تداوم بخشد، پیگیری کند (سن‌شناس، ۱۳۸۴: ۱۳۴).
مهدی رضایی در کتاب آمریکا ویژه نومحافظه‌کاران در آمریکا آورده است که تیم کاری جدید در مراکز عمده قدرت در آمریکا و به خصوص پنتاگون ضمن آنکه سبب امنیتی نمودن بیش از محیط نظام بین‌المللی شده است؛ موجب شده تا تروریسم به عنوان مهمترین و کارآمدترین ابزار نظام نابسامان جهانی در راستای تجدید و احیای هژمونی ایالات متحده آمریکا قرار بگیرد (رضایی، ۱۳۸۳).
همچنین باری بوزان نیز بیان می‌کند: «آمریکا به زعم آمریکاییها، کشوری انقلابی به شمار می‌رود که بین طرفداران بازسازی جامعه‌ی بین‌المللی براساس الگویی موردنظر این کشور و حفاظت از ارزشهای لیبرال دموکراسی در مقابل تهاجم قدرتهای فاسد خارجی تقسیم شده است» (Buzan, 2004:157).
از اینرو، بعد از ۱۱ سپتامبر دگرگونی عمیقی در سیاست خارجی آمریکا به وقوع پیوسته است، به طوری که:
۱) با امنیتی شدن فضای بین‌المللی و در نتیجه‌ی آن، افزایش قدرت سخت‌افزاری آمریکا برای ایفای مأموریتهای دولت‌سازی و امنیت‌سازی مواجه‌ایم. ۲) دیپلماسی در پرتو قدرت [به] ابزاری برای کسب اهداف و منافع استراتژیک فرض شده است (هادیان، ۶۳-۶۴: ۱۳۸۴).
سیاست خارجی، یک‌جانبه‌گرایی بیشتر مبتنی بر مداخله‌گرایی گسترش یابنده برای انهدام منابع بالقوه و بالفعل تهدیدات نامتقارن تروریستی؛ و سیاست خارجی چندجانبه‌گرایی گسترش و ائتلاف بین‌المللی علیه تهدیدات معاصر بین‌المللی. [با هدف افزایش قدرت خودنه دیگران] از اینرو به نظر میرسد این کشور سیاست خارجی برتری‌جویانه خود را برای حضور و تداوم مانورهای خارجی در سطح گسترده‌ی جهانی دنبال خواهد کرد. زیرا، همانطور که رابرت جرویس اظهارمی‌دارد: «قدرت مسلط، تمامی جهان را در همسایگی خود می‌یابد و نسبت به مسائل آنها واکنش نشان میدهد» (هادیان، ۶۷:۱۳۸۴ ).
در چنین شرایطی، آمریکا در پرتو قدرت نظامی خود به دنبال تبدیل دشمنان به دوستان، دوستان به متحدین جدید و جانشین‌سازی متحدین جدید به جای متحدین قدیم و به طورکلی، رقابت در چارچوب رفاقت میباشد؛ تلاش آمریکا برای جانشین‌سازی اروپای جدید به جای اروپای قدیم، روابط استراتژیک با برخی کشورهای اروپای شرقی مانند لهستان، بلغارستان و برقراری روابط دوستانه با دولتهای جدید در افغانستان و عراق برخی از چشم‌اندازهای سیاست خارجی آمریکا است. سیاست خارجیای که در پرتو قدرت، به دنبال گسترش و تعمیق سیاست اتحادسازی با دیگر کشورها در مناطق حساس استراتژیک است (هادیان، ۷۲:۱۳۸۴ )؛ تا از این رهگذر بتواند به امنیت مطلق خود برسد. از نظر نومحافظه‌کاران، برقراری نظم و ثبات از طریق ایجاد قدرت هژمون شیوه‌ی مناسبتری است، به خصوص اینکه قدرت هژمون از توان و برتری لازم ایدئولوژیک و ارائه‌ ارزشها، هنجارها و قواعد اخلاقی جهان‌شمولی برخوردار باشد و از این طریق، ثبات مبتنی بر رضایت دولتها و ملتها را در جهان فراهم آورد (رنگر، ۱۳۸۲: ۳۴).
بی‌ثباتی در جهان موجب بروز جنگها و کشمکش‌های گسترده بین دولتها و قومیت‌های مختلف شده، تروریسم بین‌المللی را افزایش میدهد و به نسل‌کشی در مناطق مختلف جهان دامن می‌زند که هر کدام از آنها عواقب مستقیم و غیرمستقیم گستردهای برای امنیت و رفاه مردم آمریکا به همراه دارد (The White House:2006).
باید توجه کرد که بعد از فروپاشی سیستم دوقطبی، تاکنون استراتژی کلان آمریکا تغییر آنچنانی به خود ندیده است و تلاش برای حفظ برتری جهانی همچنان به چشم می‌خورد (ولفورث بور، ۱۳۸۲: ۱۷۶).
امروزه نیز سیاست خارجی این کشور با توجه به کیفیت منافع ملی و ماهیت تهدیدهایی که با آنها رو به روست اشاعه و حداکثرسازی قدرت را در پیش گرفته است. برای عملی ساختن این هدف آمریکا به حرکت پیشرونده‌ی خود ادامه میدهد و سعی میکند که به برتری چالش‌ناپذیر در جهان دست یابد. جایگاه این کشور در سیستم بین‌المللی که در تاریخ مدرن بیسابقه است، موجب ایجاد این ذهنیت شده که اشاعه‌ی نظم لیبرال از طریق به کارگیری قدرت فزاینده ضرورتی اجتناب‌ناپذیراست. بنابراین واقع‌گرایی تهاجمی که هژمونی جهانی را مطلوب می‌یابد، نگاه حاکم بر تصمیم‌گیرندگان آمریکا میباشد و آنچه وجه تمایز این تصمیم‌گیرندگان با رهبران دیگر در طول دهه‌ های گذشته است، مقبولیت ارزشهای لیبرال در بین آنها و تلاش آنها برای استفاده از قدرت برای اشاعهی این ارزشها می‌باشد. برخلاف دوران جنگ سرد که آمریکا نقش پلیس را ایفا میکرد، نومحافظه‌کاران ایفای دو نقش همزمان آمریکا به عنوان پلیس و چراغ دریایی را برعهده گرفته‌اند. دیگر صحبت از انتخاب بین دو گزینه‌ی آمریکا به عنوان سمبل و آمریکا در نقش جنگجو مطرح نیست، بلکه هر دو گزینه به طور توأمان نمادهای سیاست خارجی قرار گرفته‌اند (دهشیار، ۱۳۸۶: ۹۶).
در این راستا، دولتمردان آمریکایی به منظور اشاعه و بهبود وضعیت دموکراسی به ایجاد تحول در رژیمهای استبدادی و جوامع غیرمدرن روی آورده‌اند. به زعم دولت بوش، این تحولات می‌تواند آغازی برای تأسیس رژیم‌های دموکراتیک در اقصا نقاط دنیا باشد، و البته برای عملی ساختن این هدف باید استفاده از توانایی های نظامی آمریکا به عنوان ابزار اولیه و ضروری مورد توجه قرار بگیرد (Ken, 2003:37).
وضعیتی که در حمله به عراق و افغانستان مشاهده کردیم؛ در چنین فضایی منطق فلسفی ضرورت سیاست خارجی درگیر، ملی‌گرا، تهاجمی و مسلح مطرح می‌گردد. به عبارت دقیقتر، بر ضرورت تهاجم به لحاظ فضای استراتژیک متناسب با توانمندیها تأکید میگردد و منطق تهاجمی در سیاست خارجی یک الزام تلقی می‌شود که این لزوماً به معنای رهبری در صحنهی بین‌المللی است. چنین موقعیتی که به واسطه‌ی توانمندی نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شکل گرفته است، تنها در صورتی تداوم خواهد یافت که میل و اراده به بهره‌وری از آن وجود داشته باشد (دهشیار، ۹۷-۱۳۸۶: ۹۸ ).
هرچند در این مسیر، سیاست خارجی آمریکا با مخالفتها و مقاومتهایی مواجه میگردد. مثلاً جهت‌گیری اجتماعی آمریکا در انتخابات نوامبر سال ۲۰۰۶ میلادی را میتوان واکنشی نسبت به مداخله‌گرایی گسترده، تهاجمی‌سازی رفتار استراتژیک و اقدامات پیش‌دستانه‌ی این کشور دانست، و یا انتشار گزارش بیکر- همیلتون (گروه مطالعات عراق) نیز از همین مقاومتها و مخالفتها بوده است.
اما باید توجه کرد که برای سیستم اقتصادی و اجتماعی پرانرژی و همواره در حال تغییر ایالات متحده، قدرت بدون استفاده بی‌معنا می‌باشد (سریع‌القلم، ۱۲: ۱۳۸۱) و این امر، به دولت بوش که نظام بین‌الملل کنونی را نه بر موازنه نیروها بلکه بر هژمونی این کشور میداند؛ کمک می‌کند. در این رهگذر استفاده از قدرت به منظور تثبیت قدرت ملی و با هدف جهان‌گرایی میباشد. هدف سیاست خارجی همچنان تأمین منافع ملی است. هرچند که تعریفی متفاوت از منابع، استراتژیهای متمایز و سازوکاری دیگر گونه، به کار گرفته می‌شود (سن‌شناس، ۱۳۸۴: ۱۴۸).
نومحافظه‌کاران که در دولت بوش بیشترین نفوذ و قدرت را دارند، با توجه به رهیافت واقع‌گرایی تهاجمی، باعث حمله‌ی نظامی آمریکا به منطقه خاورمیانه شدند. به لحاظ عملی نومحافظه‌کاری به شدت به سنتهای تهاجمی نزدیک است و رفتار آنها معمولاً توجیهی، غالباً جنجالی و گهگاه توطئه‌آمیز میباشد (Jonathan, 2004:116).
به نظر میرسد نومحافظه‌کاری یک جریان انحرافی موقتی و زودگذر در سیاست آمریکا نیست، بلکه جریان فکری کاملاً سازگار و همسو با ایدئولوژی ناسیونالیسم آمریکایی است که ریشه در انگاره «باور به استثنایی بودن لیبرالیسم آمریکایی» دارد. در واقع سیاست خارجی نومحافظه‌کاران کاملاً تهاجمی و گسترده است و در این زمینه خاورمیانه اولین قربانی این سیاست تهاجمی گردید. در واقع ایالات متحده در راستای نظریه‌ی واقع‌گرایی تهاجمی احساس کرد که تروریسم که به اعتقاد ایالات متحده منشأ آن خاورمیانه است، باعث آنارشیک شدن عرصه‌ی بین‌الملل می‌گردد و امنیت کشورهای جهان بالاخص قدرتهای جهانی را به خطر می‌اندازد. دلیل دیگر آمریکا سلاحهای کشتار جمعی کشورهای منطقه‌ی خاورمیانه و تلاش آنها برای دستیابی به این سلاحها است و معتقد است که دستیابی کشورهایی همچون عراق، که مشروعیتی در عرصه‌ی بین‌الملل ندارند، به اینگونه سلاحها موجب به خطر افتادن موقعیت هژمون آمریکا و ایجاد ناامنی در صحنه‌ی بین‌الملل می گردد. نومحافظه‌کاران منافع امنیتی آمریکا را در ارتباط مستقیم با توسعه‌ی ارزشهای آمریکایی در دنیا تعریف می‌کنند و نقش رهبری آمریکا بر نظام جهانی را همواره مورد تأکید قرار می‌دهند. گسترش دموکراسی نقش تعیین‌کننده‌ای در سیاستهای دولت بوش مانند جنگ علیه تروریسم و استراتژی کلان دولت او دارا میباشد. براساس این استراتژی به نظر میرسد که منافع امنیتی و سیاسی ایالات متحده تنها از طریق گسترش نهادها و ارزشهای سیاسی لیبرال در خارج از آمریکا تأمین می‌شوند. براساس رویکردی که در ادبیات گوناگون با نامهای مختلفی مانند «واقع‌گرایی دموکراتیک»، «لیبرالیسم امنیت ملی» و «جهان‌گرایی دموکراتیک» مورد اشاره قرار گرفته است، در واقع سیاست امنیت ملی دولت بوش بر محور استفاده مستقیم از نیروی نظامی و قدرت سیاسی، با هدف گسترش دموکراسی در مناطق استراتژیک شکل گرفته است (Monten, 2006:112-115).
ایالات متحده سیاست خارجی تهاجمی خود را در ابتدای قرن ۲۱ از افغانستان و عراق در منطقه‌ی خاورمیانه شروع کرد و طبق این نظریه معتقد به ادامه این سیاست تهاجمی در سایر کشورهای مخالف خود در منطقه، مخصوصاً ایران است.
بنابراین سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه را می‌توان از منظرهای گوناگون مورد مطالعه و بررسی قرار داد اما یکی از رویکردهایی که از قابلیت مناسب برای تبیین این موضوع برخوردار است، واقع‌گرایی تهاجمی می‌باشد. براساس رویکرد واقع‌گرایی تهاجمی، آنارشی دولتها را مجبور می‌کند تا قدرت نسبی یا نفوذ خود را به حداکثر برسانند، چرا که از نظر آنان، بین الزامات سیستمی و تعقیب سیاست خارجی حقیقی دولتها ارتباط نسبتاً مستقیمی وجود دارد. در یک محیط آنارشیک، «الزامات رقابتی سیستم بین‌المللی» دولتها را هدایت میکند. اگر یک دولت برای به حداکثر رساندن نفوذ خود تلاش نکند، دولتهای دیگر در فرصتی مناسب، چنین سهمی از نفوذ را از آن خود خواهند کرد. بر این اساس میتوان سیاست خارجی آمریکا را تبیین نمود. سیاستهای خاورمیانه‌ای آمریکا تا مدتها معطوف به حمایت و پشتیبانی از حکومتهای اقتدارگرا اما همپیمان و حافظ منافع واشنگتن در منطقه بود. حفظ ثبات، به عنوان محور اصلی این رویکرد، شاکله‌ی کلی سیاستهای خاورمیانه‌ای آمریکا را تشکیل میداد. با تقویت و تحرک بیشتر گرایشهای ضدآمریکایی و وقوع حملات ۱۱ سپتامبر در خاک آمریکا، سیاستمداران کاخ سفید به سمت اتخاذ رویکرد امنیتی به جای حفظ ثبات در منطقه تغییر جهت دادند. به گفته‌ی جان گدیس، پس از ۱۱ سپتامبر آمریکا خود را در «جهانی که به ناگهان خطرناکتر شده» یافت. به عبارت دیگر، متعاقب حمله به برجهای سازمان تجارت جهانی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، سیاست خارجی ایالات متحده دچار چرخشی اساسی از راهبرد بازدارندگی (۱۹۴۵-۱۹۹۰)
و ابهام راهبردی (۲۰۰۱-۱۹۹۰) به راهبرد حملهی پیش‌دستانه و جنگ پیشگیرانه گردیده است. این حادثه بیشترین مطلوبیت راهبردی را برای اهداف آمریکا فراهم آورد. آمریکاییها تلاش نمودند این واقعه را بر گفتارهای امنیتی پیشین خود منطبق سازند. در چنین شرایطی، راهبرد جنگ پیشگیرانه ارائه شد. این راهبرد براساس نوع تحلیل مقامات و برنامهریزان دفاعی- امنیتی از تهدیدات جدید شکل گرفت. هدف از این راهبرد، مقابله‌ی مؤثر با چالش‌های عملیات پیشگیرانه در خاورمیانه بود. با این اوصاف، شاهد آن هستیم که رویکرد واقع‌گرایی در نزد زمامداران و تصمیم‌گیرندگان کشور آمریکا تقویت شده و این کشور رو به سیاستهای امنیتی و یکجانبه‌گرایی در عرصه‌ی بین‌المللی آورده است.
۳-۳-۱ استراتژی امریکا در دوره جنگ سرد
منطقه‌ی خاورمیانه را میتوان در مرحله‌ی کنونی از منظر رقابت بین قدرتهای بزرگ از مهمترین مناطق جهان تلقی کرد. در حالیکه در دوره‌ی جنگ سرد رقابت اصلی بین دو ابرقدرت عمدتاً بر اروپا استوار بود، آمریکا پس از جنگ سرد از همه امکانات خود بهره برده است تا خاورمیانه را به حوزه‌ی نفوذ انحصاری خود تبدیل نماید (واعظی، ۵۳ :۱۳۸۹).
این منطقه همواره با مداخلات کشورها و قدرتهای فرامنطقه‌ای مواجه بوده است. یکی از علل مداخله‌ی ممتد قدرتهای بزرگ در مسایل و حوادث خاورمیانه‌ای را باید عدم همگونی بین واحدهای منطقه و تداوم تعارضات منطقه‌ای بین واحدهای این نظام فرعی دانست. در این حوزه، تعارضات در سطح فرامنطقه‌ای، درون‌منطقه‌ای، بین کشوری و فروملی بیش از مناطق و حوزه‌های دیگر میباشد و در نتیجه واحدهای فرامنطقه‌ای با توجه به اهداف و منافع خود در منطقه، بیش از حوزه‌های دیگر مداخله کرده‌اند (متقی، ۱۳۷۸: ۷).
ایالات متحده نیز در تداوم همین روند با حذف رقیب اصلی‌اش در صحنه‌ی رقابت به دنبال تثبیت هژمونی خود در کل جهان است و بالطبع، منطقه‌ی خاورمیانه و خلیج‌فارس به دلیل ویژگیهایی که دارند در اولویت هستند و به عبارت دیگر، تثبیت هژمونی آمریکا در خاورمیانه، پیشزمینه هژمونی جهانی است (تخشید و نوریان، ۱۱۳:۱۳۸۷ ).
خاورمیانه با داشتن منابع غنی انرژی از یکسو و موقعیت خاص ژئوپولیتیک از سوی دیگر، حوزه‌ی منفعتی غیرقابل اغماض، برای قدرتهای بزرگ محسوب می‌شود. این در حالی است که خاورمیانه نه تنها با نظم سیاسی- اقتصادی آمریکا هماهنگی ندارد بلکه به شدت از پتانسیل مقاومت و مقابله برخوردار است. حوادثی از قبیل رخداد ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و حضور اتباع سعودی در آن و احیای افراط‌گرایی در منطقه، نمایانگر تضاد منفعتی و امنیتی قدرت آمریکا و منطقه خاورمیانه است. از اینرو، پیگیری اصلاحات سیاسی در چارچوپ طرح خاورمیانه بزرگ به منظور استقرار نظم سیاسی مطلوب و اصلاحات اقتصادی در راستای اقتصاد لیبرال و بازار آزاد به منظور استقرار نظم اقتصادی مطلوب در دستور کار سیاستهای خاورمیانه‌ای آمریکا قرار گرفت (واعظی، ۷۰۸ :۱۳۸۸). با توجه به حساسیت و اهمیت این مسأله همواره این حوزه مورد مطالعه و بررسی فراوان بوده و از منظرهای مختلف بدان نگریسته شده است.
در نخستین دهه هزاره‌ی سوم، طیف وسیعی از رویکردهای گوناگون در روابط بین‌الملل به چشم می‌خورد که برداشتهای متفاوت و گاه متناقض از عرصهی جهانی و روابط میان ملتها به دست میدهند که نه فقط ساختارها و کنشهای بین‌المللی، بلکه تاریخ تحولات جهانی را نیز به گونه‌های متفاوت درک کرده و تصویری دگرگون از آن ارائه می‌دهند؛ و همانطور که مرشایمر می‌گوید:
«مطالعه ی روابط بین‌الملل، همانند دیگر علوم اجتماعی هنوز شباهت به علوم دقیقه ندارد. اکثر تئوریهای ما نامتجانس و کمتر آزمایش شده است. درک شرایط موردنیاز برای اجرای تئوریهای با سابقه مشکل شده است. افزون بر این، پدیده‌های سیاسی بسیار پیچیده‌اند، و از اینرو پیش‌بینی‌های سیاسی دقیق بدون ابزارهای نظری قوی و برتر از آنچه که ما تاکنون در اختیار داشتیم، ناممکن می کند. در نتیجه، اقتضای همه‌ی پیش‌بینی‌های سیاسی، بروز برخی خطاهاست. بنابراین آنها که جرأت پیش‌بینی کردن دارند باید آنرا با فروتنی انجام دهند و بنابر احتیاط ادعای اعتماد نابهجا نکنند و بپذیرند که بازاندیشی بعدی بدون شک برخی شگفتیها و نادرستیها را مشخص مینماید» (Mearshymehr, 1995:82).
با این پیش فرض، برای تبیین بهتر این مقاله و تجهیز آن به چارچوبی منسجم از میان نظریه های روابط بین‌الملل از واقع‌گرایی تهاجمی بهره گرفته و سعی گردیده تا با بهره گرفتن از جنبه‌های مختلف این نظریه رفتار سیاست خارجی آمریکا را در قبال خاورمیانه و ایران بعد از حادثه ۱۱سپتامبر ۲۰۰۱ مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد. اما پیش از طرح و بررسی واقع‌گرایی تهاجمی، لازم است تا اشارهای گذرا به نظریه‌ی واقع‌گرایی داشته باشیم.
۳-۳-۲ استراتژی امریکا بعد از دوره جنگ سرد
واکنش تلافی‌جویانه آمریکا در خصوص کشتی جنگی ساموئل رابرتز برای ایران بسیار غافلگیرکننده و غیرمنتظره بود. چهار روز بعد، آمریکا با حمله به سکوهای نفتی ساسان (که سلمان هم نامیده می‌شود) و جزیره سیری درصدد تلافی برآمد. بعد از نابودی سکوی رستم، نیروی دریایی سپاه سکوی ساسان را بازسازی کرد و از آن به‌عنوان سکوی تهاجمی خود در جنوب خلیج فارس استفاده ‌کرد. این حملات موجب بروز درگیری‌هایی بین نیروهای آمریکایی و کشتی‌ها و هواپیماهای ایرانی شد که نه ساعت طول کشید. در سکوی نفتی ساسان، اندکی بعد از ساعت ۱۰ صبح ۱۸ آوریل، گلوله‌باران توپ ‌ها شروع شد. کشتی‌های آمریکایی سکوی اصلی را ساعت‌ها به توپ بستند. ملوانان آمریکایی از کشتی جنگی ترنتون۲، سکوی ثانویه را شناسایی و آنرا با مواد منفجره منهدم کردند.
کشتی جنگی آمریکایی وین‌رایت نبرد سه فروند کشتی علیه جزیره سیری را هدایت می‌کرد. در این حمله، فرماندهی ناوگان یکم دریایی ایران دستور شلیک موشک‌ از ناچه “جوشن” را صادر کرد. این ناوچه به سرعت در جزیره سیری مستقر شد و آخرین موشک کروز ضد کشتی هارپون ساخت آمریکا را پرتاب کرد. کشتی جنگی وین‌رایت، توانست موشک پرتاب شده را با بهره گرفتن از سیستم موشکی زمین به هوای ما‌فوق صوت خود دفع کند. سیستم ردیاب موشک هارپون (که از سال ۱۹۷۹ مورد رسیدگی و تعمیر قرار نگرفته بود،) یک مایل مانده به هدف تعیین ‌شده از کار باز ماند. کلاهک ۵۰۰ پوندی این موشک نتوانست به کشتی اصابت کند و در فاصله‌ای کمتر از ۱۰۰ پایی آن سقوط کرد. کلاهک کوچک ۶۵ پوندی موشکSM-2ER  پرتاب شده از کشتی یادشده به همراه دو فروند موشک  ۲SM- دیگر که از کشتی اسکورت سیمپسون۱ پرتاب شده بودند، در فاصله‌ای بیش از ۲۰۰۰ گره دریایی به کشتی “جوشن"  اصابت کرد و موجب شد که این کشتی بلافاصله آتش بگیرد و پس از انفجارهای پی در پی در عرض ۵ دقیقه غرق شود. بیست دقیقه بعد، دو فروند از هواپیماهای ۴F- نیروی هوایی ایران درحالیکه در ارتفاع پایین پرواز می‌کردند، با پرتاب دو فروند موشک ماوریک درصدد ضد حمله بر‌آمدند. این دو هواپیما که یکی از آنها در اثر اصابت موشک آسیب جزئی دیده بود، به دنبال عدم موفقیت‌شان در حمله به اهداف مورد نظر، به بندرعباس برگشتند.
کمتر از سی دقیقه بعد از نبرد در سکوی ساسان، ایران به سوی سکوی نفتیScan Bay  در میدان نفتی مبارک که مالک اصلی آن کشور پاناما بود ولی توسط آمریکا مورد استفاده قرار می‌گرفت و حدود سی مایل دریایی با غرب ابوظبی فاصله داشت، آتش گشود. قایق‌های تندرو  Boghammar  سپاه و دو فروند هلی‌کوپتر ۱۲۲AB- نیروی هوایی ایران با بهره گرفتن از آتش سنگین توپخانه و راکت‌های ضد تانک، حمله مشترکی را ترتیب دادند. هنگام سپیده‌دم تقریباً یک ساعت پس آغاز حمله، ناو هواپیما‌بر آمریکایی اینترپرایز در صدد پاسخ بر‌آمد و با سه فروند قایق تندرو درگیر شد که یکی از آنها را غرق و دیگری را از کار انداخت. در این بین، سکوی نفتیScan Bay  و شانزده تبعه آمریکایی مستقر در آن آسیب‌های سطحی دیدند.
در درگیری‌های جزیره سیری، تهران ناوچه‌های “سهند"  و “سبلان"  را طی یک مأموریت اضطراری، از بندرعباس راهی منطقه کرد. این ناوچه‌ها که دستور انجام حملات تلافی‌جویانه را داشتند، با سرعت تمام به سوی غرب تنگه هرمز، که مجموعه‌ای از کشتی‌های جنگی آمریکا در آنجا در حال گشت بودند، حرکت کردند. با نزدیک شدن این دو ناوچه ایرانی، فرمانده عملیات مشترک آمریکا در خاور‌میانه طرح‌هایی را برای حمله به سومین سکوی نفتی ایران، رخش، اعلام کرد و همچنین آماده درگیری اساسی با ناوچه‌های “سهند” و “سبلان” شد. اندکی پس از ۳ بعد از ظهر، ناوچه “سهند” در ۱۰ مایلی جزیره لارک بود و می‌توانست کشتی‌های نیروی دریایی آمریکا را با بهره گرفتن از موشک‌های کروز سی‌کیلر مورد حمله قرار دهد. ساعت ۵۹:۳ بعد از ظهر، یک کشتی جنگی آمریکایی طی یک اخطار رادیویی به هر دو زبان فارسی و انگلیسی، به ناوچه “سهند” اعلام کرد در صورت عدم خروج فوری از منطقه با آتش سنگینی مواجه خواهد شد. فرمانده “سهند” چند دقیقه بعد با به کار انداختن توپ ۷۶ میلیمتری خود به این اخطار پاسخ داد. هواپیماهای ۶A- آمریکا بلافاصله به این ناوچه حمله کردند و آن را با یک فروند موشک کروز هارپون مورد هدف قرار دادند و چند دقیقه بعد با بهره گرفتن از بمب، آنرا منفجر کردند. علاوه بر این، کشتی آمریکاییStrauss  نیز دومین موشک هارپون را به سوی این ناوچه نشانه رفت. ناوچه “سهند” در حالیکه در شعله‌های آتش می‌سوخت و ساختار اساسی‌اش آسیب دیده بود، منطقه را ترک کرد و نیروهای آن با به آب انداختن قایق‌های نجات از کشتی خارج شدند. تقریباً دو ساعت بعد، یک فروند ۶A- دیگر، پس از مواجه با آتش، یک بمب هدایت شونده با لیزر را به سوی ناوچه “سبلان” پرتاب کرد. این بمب ۱۰۰۰ پوندی به موتورخانه این ناوچه برخورد کرد و آنرا غرق کرد.
بعد از جنگ جهانی دوم تا اواسط دهه ۱۹۷۰ به مدت تقریباً ۴۰ سال، ژئوپولیتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‌های نیمه‌ی اول قرن بیستم منسوخ گردید. جغرافیای سیاسی در این دوره، توجه خود را به مفاهیمی غیرمرتبط با مسائل نظامی و استراتژیک معطوف کرد و تعریف ژئوپولیتیک در این دوره متحول شد، به گونه‌ای که ژئوپولیتیک به جغرافیای سیاسی با تأکید بر واقعیات جغرافیایی دولت‌ها اطلاق میگردید. هرچند، ژئوپولیتیک در این دوره از دستور کار دولت‌ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما، همچنان در دانشگاه‌ها تدریس می‌شد و سیاست‌هایی همچون مهار شوروی که توسط جرج کنان، در سال ۱۹۴۷ مطرح شد و اساس سیاست امریکا و غرب در تمام دوران جنگ سرد نسبت به شوروی قرار گرفت از خمیر مایه‌ی ژئوپولیتیکی برخوردار بود (واعظی، ۱۳۸۶، ۲۱) برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپولیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است، اول این که جغرافی‌دانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردندو سیاست‌های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‌دیدند. در نتیجه، خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت‌ها و درون مرزهای سیاسی بین‌المللی معطوف داشتند و واژه‌ی ژئوپولیتیک برچسب غیرعلمی بودن به خود گرفت و از محافل علمی و دانشگاهی طرد شد. از نظر محتوایی هم تعداد معدود جغرافی‌دانان که هنوز نقشه‌ی سیاسی جهان را مورد مطالعه قرار می‌دادند عناوین دیگری برای نوشته‌ها و کتاب‌های خود انتخاب کردند. دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باردارندگی هسته‌ای بود. گفته می‌شد که با توانایی پرتاب سلاح‌های هسته‌ای به وسیله‌ی هواپیما و موشک به فاصله‌های دور، دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری‌ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‌شوند. بنابراین، از دید کارگزاران نظامی می‌بایست توجه از دفاع سرزمینی به مسأله‌ی توازن هستهای جلب می‌شد. دلیل سوم که شاید از هر دو دلیل دیگر مهم‌تر است ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده‌ی جهت‌گیری سیاست‌ها بود. در دوره‌ی جنگ سرد، ایدئولوژی در پوشش استدلال‌های جغرافیایی عمل می کرد و در ساختن فضای سیاسی این دوره نقش فعال داشت. البته نباید فراموش کرد که جغرافیا در حفظ امنیت ملی و درگیری‌های محلی، همچنان اهمیت خود را حفظ کرده بود.
۳-۴ عوامل تأثیرگذار ژئوپلیتیک خاورمیانه بر استراتژی امریکا
ساخت دیوار حایل در سرزمین‏های اشغالی فلسطین به وسیله‏ی رژیم صهیونیستی به رویداد قابل توجه جهان اسلام و عرب و محور بحث حقوقدانان، صاحب‏نظران و کارشناسان خاور میانه و اروپا تبدیل شده است. کسانی که حوادث فلسطین اشغالی را پی می‏گیرند، در پایبند نبودن رژیم اسرائیل به تعهد بین‏المللی خود در سرزمین‏های اشغالی هیچ تردیدی ندارند. این نقض فاحش مقررات بین‏المللی هر روز ابعاد جدیدی می‏یابد. احداث دیوار حایل ـ که اسرائیلی‏ها آن را دیوار امنیتی، سپر حفاظتی و حصار عرفات می‏نامند و در مقابل، فلسطینی‏ها آن را دیوار نژادپرستی، دیوار جداسازی و دیوار شرم نام می‏نهند ـ از مسائل پراهمیتی است که نیازمند بررسی و تأمل از جهات متعدد است. صدور رأی مشورتی دیوان دادگستری بین‏المللی در خصوص آثار حقوقی ساخت دیوار، مسأله را وارد مرحله‏ی جدیدی نمود که اهمیت بررسی آن را دو چندان ساخت. ما در این مقاله ضمن تبیین موضوعی مسأله به طور مختصر، عدم مشروعیت ساخت دیوار را از منظر مقررات حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین‏المللی بررسی می‏کنیم.
رأی دیوان، حاوی نکات بسیار پراهمیت است که تبیین و تفسیر همه‏ی اجزای آن حجمی فراتر از یک مقاله را به خود اختصاص می‏دهد. از سوی دیگر، بررسی مباحث مربوط به مرحله‏ی صلاحیت نیز حائز اهمیت است؛ از این رو پس از طرح برخی مباحث مقدماتی، به راه کاری توجه می‏کنیم که دیوان برای احراز صلاحیت خود در صدور رأی مشورتی به کار بست؛ آن گاه به بررسی آثار ساخت دیوار تنها از منظر حقوق بشر و حقوق بشردوستانه می‏پردازیم

از متشابهات نیستند

آیت‌الله معرفت بحث مستقل ندارند

محکم و متشابه در روایات

-

در روایات هم محکم و متشابه وجود دارد

آیت‌الله معرفت بحث مستقل ندارند

جمع‏بندی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث
هر دو دانشمند با توجه به اختلاف در تعابیر، معنای واحدی را برای محکم و متشابه اتخاذ نموده‌اند. آیت‏الله جوادی آملی، تقابل محکم و متشابه را در القای شبهه و عدم القای آن می‌داند، نه در بساطت و ترکیب.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

آیت‏الله معرفت، بحثی مفصل، پیرامون رابطه‌ی تشابه و ابهام دارند و آن رابطه را عموم و خصوص من وجه دانسته، رفع تشابه را با تأویل و رفع ابهام را با تفسیر می‌داند.
از نظر آیت‏الله معرفت، منشأ تشابه در قرآن، تفاوت سطح تعالی آیات از سطح فهم عامه‌ی مردم است، لذا به تشابه شأنی معتقد است، و تشابه را به دو دسته‌ی اصلی و عرضی قابل تقسیم می‌داند. اما از نظر آیت‏الله جوادی آملی، تشابه نسبی است و لازمه‌ی نزول فرودین آیات به شمار می‌آید و این صفتِ لازم برای آیات متشابه نیست، چراکه تشابه، «من عندالله» است و «من‌ الله» نیست. هر چند تقسیم‌بندی‌های این دو دانشمند به لحاظ تعبیر متفاوت است و ممکن است در نگاه اول متعارض به نظر آید، اما هیچ‌یک دیگری را نفی نمی‌کند؛ آن‌جا که آیت‌الله معرفت تشابه را شأنی می‌داند، در واقع شأن آیات چنین است که تشابه ایجاد می‌شود. اما در اعتقاد آیت‌الله جوادی آملی به تشابه نسبی، این تشابه نسبت به سطح فهم مردم در نظر گرفته شده است.
آیت‏الله معرفت، تأویل را که همان بطن قرآن دانسته مربوط به همه‌ی قرآن می‌داند، و با توجه به در نظر گرفتن عاطفه بودن «واو» در آیه، راسخان را عالم به تأویل معرفی می‌کند. اما آیت‏الله جوادی آملی، تأویل متشابه را غیر از تأویل کتاب دانسته و تأویل را هم مغایر با تفسیر باطن می‌داند. به گفته‌ی ایشان، تأویل تمام قرآن، در قیامت ظهور خواهد کرد. ایشان با توجه به در نظر گرفتن استینافی بودن «واو» در آیه، راسخان را عالم به تأویل معرفی می‌کند.
از نظر آیت‏الله جوادی آملی، تمامی آن‌چه در حکمت وجود آیات متشابه آمده، ناظر به برکات تشابه است. ایشان، مرجعیت محکمات را هم نسبت به متشابهات، و هم نسبت به آیات دیگر دانسته و حروف مقطعه را جزء متشابهات نمی‌داند. ایشان بحثی را هم به وجود محکم و متشابه در روایات اختصاص داده‌اند.
فصل چهارم: بررسی تطبیقی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث «نسخ»
مقدمه فصل
یکی از موضوعات مهم علوم قرآن و علم تفسیر مسأله‌ی «نسخ» است. اعتقاد یا عدم اعتقاد به نسخ در قرآن و سنت و احکام، و چگونگی نسخ هر کدام به وسیله‌ی دیگری تأثیر فراوانی بر آرای فقهی و تفسیری ‌دارد. بحث نسخ یکی از مسائلی است که از دیر زمان مورد توجه مفسران و اصولیان بوده است.
نسخ در قرآن، یکى از مسائل بحث برانگیز به شمار مى‏رود، زیرا این سؤال پیش ‏مى‏آید که چرا باید در قرآن آیات منسوخه وجود داشته باشد تا احیاناً موجب‏ گمراهى گردد و برخى آیه‌ی منسوخى را محکم بپندارند و به آن استناد کنند؟! یا اساساً وجود آیه‌ی منسوخ در قرآن چه فایده‏اى مى‏تواند داشته باشد؟! لذا دانشمندان علوم قرآنی و مفسران، به بحث و بررسی این دانش قرآنی ذیل آیه‌ی ۱۰۶ از سوره‌ی بقره پرداخته‌اند.(مَا نَنسَخْ مِنْ آیَهٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَلَىَ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ).
۴-۱-تعریف «نسخ»
با توجه به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی نسخ در فصل اول، در این فصل به بررسی آراء آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی پیرامون این موضوع می‌پردازیم.
۴-۱-۱-تعریف «نسخ» از نظر آیت‌الله معرفت
آیت‌اللّه معرفت در معنای لغوی نسخ می‌نویسد: «نسخ در لغت به معانی «از بین بردن و زایل کردن»،^[۳۵۲] «تغییر دادن و دگرگون ساختن»، «استنساخ و رونویسی یا نقل صورت نوشته‌ای از جایی به جایی دیگر»^[۳۵۳] و «مطلق تغییر حکم سابق» به کار رفته است.»^[۳۵۴]
ایشان در کتاب «التمهید» می‌گوید: «هُوَ رَفعُ تَشریعِ سابِق کانَ یَقتَضی الدَّوامُ حَسبَ ظاهِرِه، تَشریعُ لاحِق بِحَیث لایُمکِن اجتماعهما مَعاً، إمّا ذاتا إذا کانَ التَّنافیُ بَینَهُما بَیِّناً أو بِدَلیلِ خاصٍ مِن إجماعٍ أو نَصِّ صَریحٍ.»^[۳۵۵] نسخ عبارت است از برداشتن حکمی که در گذشته بوده ـ که علی الظاهر دائمی بوده ـ، به وسیله‌ی یک حکم جدید، ‌به گونه‌ای که هم‌زمان بودن هر دو حکم ممکن نباشد؛ خواه این عدم امکان به خاطر این باشد که این دو حکم در ذات با هم منافات دارند و یا این‌که دلیل دیگری هم‌چون اجماع یا تصریح شریعت باشد.
ایشان در کتاب علوم قرآنی می‌نویسد: «نسخ ـ در اصطلاح کنونى ـ عبارت است از: رفع حکم سابق، که بر حسب ظاهر اقتضاى دوام داشته، به تشریع حکم لاحق، به گونه‏اى ‌که جایگزین آن گردد و امکان‏ جمع میان هر دو نباشد.»^[۳۵۶]
۴-۱-۱-۱-حقیقت «نسخ»^[۳۵۷]
آن‌چه گفته شد تعریف ظاهرى نسخ است. بر حسب این تعریف نسخ تبدیل‏حکم سابق است ‏به حکم لاحق که این تبدیل بر حسب متعارف حاکى از تجدید نظراست، زیرا مشرع، حکم سابق را به گونه‌ی مطلق صادر کرده است‏ به گونه‏اى که ظهور در تداوم داشته است. ولى اکنون و با ملاحظه‌ی شرایط پیش آمده، در اطلاق حکم سابق ‏تجدید نظر نموده، جلوى آن را گرفته و حکم تازه‏اى که موافق شرایط موجود باشد صادر مى‏کند وگرنه در صورتى‌که شارع قصد تجدید نظر داشت مى‏بایست از اول ‏پیش‌بینى کرده، حکم سابق را مقیداً صادر مى‏نمود، نه به‌طور مطلق، و صدور حکم ‏سابق به صورت مطلق، مبین یک گونه جهل به پیش‌آمدها است که شایسته‌ی علم ازلى ‏الهى نیست، علمى که فراگیر همه چیز است!
آرى نسخ بدین معنا، در تشریعات وضعى (که بر دست انسان‏ها صورت ‏مى‏گیرد)، امرى طبیعى است. انسان نمى‏تواند تمامى پیش‌آمدهاى آینده را پیش‌بینى کند. از این رو، نسخ به معناى حقیقى‏اش ـ که تجدید نظر است ـ درباره‌ی ‏تشریعات آسمانى، صورت معقولى ندارد.
پس نسخ در شرایع الهى، نسخ ظاهرى است، نه واقعی؛ زیرا نسخ حقیقی آن است که میان حکم سابق و حکم لاحق تنافی کلّی وجود داشته باشد و حاکی از آن باشد که تشریع‌کننده، تجدید نظر کرده و از حکم سابق به‌طور کلّی صرف نظر کرده باشد. وگرنه تخصیص یا تقیید خواهد بود؛ لذا در شریعت، نسخ بدین معنا پذیرفته نیست؛ زیرا اوّلاً تنافی میان آیات احکام وجود ندارد، ثانیاً هرگونه تجدید نظر در ساحت قدس الهی راه ندارد. از این جهت، اگر نسخی در شریعت قائل شویم، نسخ ظاهری است. یعنى بر حسب ظاهر مردم گمان ‏مى‏برند که نسخى صورت گرفته در حالى‌که واقعاً چنین نیست و خداوند از اول و همان موقع که حکم سابق را تشریع نمود مى‏دانست که آن حکم تداوم ندارد و مدت دوام آن محدود است و سرآمد اجل آن نزد خداوند مشخص بوده، صرفاً وفق ‏مصالحى از بیان مدت آن خوددارى شده که به موقع و هنگام سر رسید اجل آن بیان ‏مى‏گردد. این ـ اصطلاحاً ـ تأخیر بیان تا وقت ‏حاجت است که از نظر اصولیون خالى‏از اشکال است. آن‌چه مورد اشکال مى‏باشد تنها تأخیر بیان از وقت ‏حاجت است. با این بیان مى‏توان گفت که در واقع، نسخى در کار نیست ‏بلکه خداوند از همان‏ نخست‏ حکم سابق را به صورت محدود تشریع نموده ولى حدّ و نهایت آن را بیان ‏نداشته که در موقع خود بیان مى‏دارد.
۴-۱-۲-تعریف «نسخ» از نظر آیت‌الله جوادی آملی
«نسخ با ازاله همراه است؛ چنان‏که گفته می‌شود: «نسخت الشمسُ الظّلَ؛ خورشید سایه را نسخ و زائل کرد»؛ صرف زوال بدون ازاله را نسخ نمی‌گویند؛ مثلاً با فرارسیدن ظلمت شب، روشنی روز زائل می‌شود، ولی چون ظلمت عدمی است و قدرت ازاله را ندارد نمی‌گویند: ظلمت نور را نسخ کرد. استنساخ کتاب نیز به همین معنا بازمی‌گردد؛ یعنی هنگامی‏که از اصلِ مکتوب رونویسی می‌شود، گویا نسخه‏ی اصلی زائل و نسخه‏ی جدید جایگزین آن شده است؛ در حالی‏که اصل آن محفوظ، و صورت آن وجودِ جدایی پیدا کرده است. ممکن است گفته شود: در قرآن کریم گاهی به جای واژه‏ی «نسخ» کلمه‏ی «تبدیل» به کار رفته است؛ ؛ (وَإِذَا بَدَّلْنَا آیَهً مَّکَانَ آیَهٍ… )(نحل/۱۰۱)؛ زیرا نسخ ازاله‏ی محض نیست، بلکه ازاله‏ی شی‏ء با جایگزین کردن شی‏ء دیگر است؛ گرچه ممکن است در محور قانون‌گذاری، قانونی نسخ شود و قانونی دیگر به جای آن وضع نگردد.
لیکن ظاهر این است که عنصر محوری معنای نسخ، همان ازاله و ابطال است، نه نقل، تحویل و تبدیل؛ گرچه گاهی با آوردن بدل همراه است؛ زیرا اگر در حقیقت نسخ، تحویل و تبدیل مأخوذ بود، اطلاق این واژه در موردی که فقط ازاله است نه ابدال، و ابطال است نه تحویل و تبدیل، باید مجاز باشد و بدون قرینه به کار نرود؛ در حالی‏که چنین نیست؛ مثلاً هنگامی‏که باد اثر چیزی را، و آفتابْ سایه را نسخ می‌کند، و وسوسه‏ی شیطان نسخ می‌شود که صرف ازاله است و تبدیل در آن‏ها مطرح نیست، واژه‏ی نسخ بدون عنایت و تجوز به کار می‌رود؛^[۳۵۸] بنابراین، کلمه‏ی نسخ بدون عنایت و قرینه بر صرف ازاله اطلاق شده و مراد متکلم هم از این راه کشف شده است. در چنین موردی می‌توان گفت، مستعمل فیه، معنای حقیقی لفظ است، نه آن‏که صرف استعمال دلیل حقیقت باشد.
اما در صورتی‏که نسخ صرف ازاله نبود، تبدیل و تحویل را به همراه داشته باشد، گاهی ممکن است بدل دارای فعلیت باشد، به این‏که حکم قبلی ازاله شود و حکم بعدی جعل و ابلاغ گردد و گاهی ممکن است به فعلیت نرسد؛ نظیر تناسخ ورثه که طبقه‏ی اول وارث بمیرد و قبل از توزیع و انتقال خارجی میراث به طبقه‏ی دوم آن‏ها نیز بمیرند که در این‌حال میراث به طبقه‏ی سوم می‌رسد و چنین وضعی را اصطلاحاً «تناسخ ورثه» می‌گویند.»^[۳۵۹]
۴-۱-۲-۱-«نسخ» مصطلح، مربوط به شریعت و منهاج است
«نسخ مصطلح، در موردی است که دلیل منسوخ در دوام و استمرار ظهور داشته باشد و دلیل ناسخ اساس آن را در مقام بقا منهدم کند. مهم‌ترین سند نسخ مصطلح همانا ظهور منسوخ در دوام و استمرار است و بهترین وجه برای عدم نسخ مصطلح، ظهور منسوخ در توقیت و تحدید است؛ چون موقّت و محدود هرگز نسخ نمی‌شود، بلکه اَجَلِ مسمّای آن می‌رسد و با انقضای اَجَل مسمّا مجالی برای بقای آن نیست؛ چنان‌که قبل از رسیدن اَجَل مسمّا هم، مجالی برای انقضای آن نیست.»^[۳۶۰]
ایشان با بررسی و نقد آیاتی که از سوی دانشمندان، ناسخ و منسوخ اعلام شده‌اند، آن‌ها را از حیطه‌ی نسخ مصطلح خارج می‌داند.^[۳۶۱] و می‌نویسد: «نسخ اصطلاحی آن است که شریعتی پایان زمان عمل به شریعت گذشته را اعلام کند؛ یا حکمی که ظهور در ابدیت دارد، پس از مدتی جای خود را به حکمی دیگر دهد. نسخ در تشریع همانند بداء در تکوین است و در جمع میان هر دو می‏توان گفت: بداء که نسخ در تکوین است از بحث کنونی خارج است و اما نسخ در تشریع به تعبیر برخی، عبارت است از مرتفع شدن امر ثابتی در شریعت مقدّس به جهت سرآمدن مدت و زمان آن؛ خواه از احکام تکلیفی باشد یا از احکام وضعی یا از اموری که به خدای سبحان از آن جهت که شارع است بازگردد.^[۳۶۲]
اگر از ابتدا خود قانون یادآور موقتی بودن حکمش باشد و دلالت کند به این‏که این حکم تا زمانی اجرا می‏شود که حکم جدید نیامده باشد و با آمدن حکم نو، حکم پیشین کنار می‏رود، اصطلاحاً این را نسخ نمی‏گویند؛ گویا گفته است حکم مسئله تا اطلاع ثانوی این است، پس حکم قبلی ابدی نیست.
آری، اگر در آیه‏ی مورد بحث عبارت (أو یَجعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبیلا) نبود، حکم امساک در بیوت در ابدیت ظهور داشت و دلیل بعدی از استمرار آن می‏کاست و ثبوتاً تقیید یا تخصیص زمانی و اثباتاً نسخ می‏بود.
حق تعالی به فرجام امور آگاه است و وقتی می‏فرماید به این فرمان عمل کنید تا حکم دیگری بیاید، مبیّن آن است که حکم جدید در شرف وقوع است و این حکم، همان راه حلی است که وعده داده است. روایات نیز این مطلب را تأیید می‏کنند.»^[۳۶۳]
ایشان نسخ مصطلح را مربوط به شریعت و منهاج دانسته و می‌نویسد:^[۳۶۴] «انسان از یک‌سو اصل ثابت و نامتغیری به نام «فطرت» دارد؛ (فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَهَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ…) (روم/۳۰). از سوی دیگر، از لحاظ بدن و امور بدنی در نشئه‌ی حرکت و تحوّل به ‏سر می‌برد و همواره شرایط زیست او در دگرگونی و به تبع آن، مصالح جوامع بشر همواره در تغیّر است.
بر این اساس، «دین» که با فطرت جامع، مشترک و ثابت هماهنگ است و برای هدایت بشر آمده، واحد است و تغیّر نه تنها در اصول کلّی آن مانند توحید، نبوت و معاد راه ندارد، بلکه در فروع کلی دین (فقه، اخلاق، حقوق) مانند اصل عبادت، اصل عدالت و مبارزه با ستم و … نیز راه ندارد و تنها در فروع جزئی یا جزئیات فروع دین، مانند شمار رکعات نماز، قبله‌ی نماز و کیفیت جهاد و … راه دارد.
اما «شریعت» که پاسخ‌گوی نیازهای دگرگون شونده‌ی آدمی است همواره دگرگون شده: (…لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنکُمْ شِرْعَهً وَمِنْهَاجًا… )(مائده/۴۸) و شریعتی پس از شریعت دیگر آمده تا به مرحله‌ی نهایی خود رسیده است؛ (…الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِینًا… )(مائده/۳) و از آن پس نیز اجتهاد مستمر فقیهان و رهبری ولی فقیه، پاسخ‌گوی نیازهای متنوع در شرایط متغیر جوامع انسانی است.
غرض آن‌که در جهان طبیعت، هم اصل جوامع بشر در نقل و انتقال است؛ (أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحقِّ إِن یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَیَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ )(ابراهیم/۱۹)، و هم احکامی که برای اداره‌ی جوامع آمده دگرگون می‌شود؛ البته همه‌ی این تحوّل‌ها، حساب شده و دارای اصل ثابت و تغییرناپذیری در اُمّ الکتاب است.

۸۲۸۲

به منظور استفاده از آن‌ها ، هر تداعی بر روی کارت هایی به ابعاد ۲.۵ در ۲.۵ سانتی متر نوشته و برای مرحله نقشه‌یابی آماده شدند. کارت های سبز رنگ برای تداعیات مطلوب یا مثبت و کارت های قرمزرنگ برای تداعیات نامطلوب یا منفی در نظر گرفته شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مرحله نقشه‌یابی
در این مرحله ۲۰۰ دانشجو از دو دانشگاه الزهرا (س) و علامه طباطبایی
در وهله اول از شرکت کنندگان خواسته شد که به این سوال فکر کنند
سپس ماهیت و هدف نقشه مفهومی برند به شرکت کنندگان توضیح داده شد

شکل ‏۳‑۱ نقشه مفهومی برند بانک ملت (زرافشان، ۱۳۹۱)
نقشه ای که در اختیار مصاحبه شوندگان قرار می‌گرفت برای آسان سازی فرایند ترسیم نقشه آنان ارائه شده است این نقشه، نقشه اجماعی برند بانک ملت می‌باشد و با روش نقشه مفهومی برند به دست آمده است که در بخش پیشینه تجربی تحقیق به آن اشاره شده است
پس از آن تخته وایت بردی که نام برند ایرانسل
شکل ‏۳‑۲ نمونه نقشه مفهومی برند ایرانسل، ترسیم شده توسط یکی از مصاحبه شوندگان
در آخر از مصاحبه شوندگان خواسته شد که به چند سوال در رابطه اپراتور مورد استفاده و همچنین اطلاعات پایه ای جمعیت شناختی پاسخ دهند که پرسشنامه در پیوست الف ارائه شده است. هر مصاحبه به طور متوسط برای هر نفر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به طول انجامید که هدایایی نیز در انتها به مصاحبه شوندگان تقدیم شد
پایایی
پرسشنامه ارائه شده به شرکت کنندگان تنها حاوی سوالات دموگرافیک و کمیت و کیفیت ارتباط آنان با دو اپراتور همراه اول و ایرانسل است. از جواب های بدست آمده برای بدست آوردن نقشه مفهوم برند استفاده نخواهد شد. روش نقشه‌های مفهومی قادر است تا شبکه تداعی‌های برند را که در ذهن مصرف‌کنندگان قرار گرفته است را استخراج نماید و برای اینکه بتوان اعتبار این روش اندازه گیری را بدست آورد از روش دونیم سازی^[۸۳] بهره گرفته شده است تا بتوان مشخص کرد که نقشه جامع بدست آمده چقدر در اجرا یکپارچه و قابل اطمینان بوده است (جان و همکاران ۲۰۰۶
در خصوص برند ایرانسل، نقشه‌های به دست آمده برای هر نیمه در شکل ۳-۳ و ۳-۴ نشان داده شده است. در هردونقشه تعداد ۱۹ تداعی وجود داشت که تنها در یک تداعی با یکدیگر متفاوتند، با این تداعی‌ها دقیقا همان تداعی‌هایی هستند که در نقشه نهایی وجود دارند. در هر دو نیمه ۶ تداعی اصلی مستقیم وجود داردکه همه‌ی آن‌ها در نقشه نهایی نیز به عنوان تداعی‌های مستقیم به دست آمده اند ارتباطات در هردو نقشه اکثرا به صورت دو گانه برقرار شده است.
در خصوص برند همراه اول، نقشه‌های به دست آمده برای هر نیمه در شکل ۳-۵ و ۳-۶ نشان داده شده است. در هر دو نقشه تعداد ۲۰ تداعی وجود دارد که تنها در یک مورد با یکدیگر متفاوتند با این حال همه تداعی‌ها در نقشه نهایی نیز وجود دارند. در نیمه اول ۱۱ و در نیمه دوم ۱۰ تداعی اصلی مستقیم وجود دارند که در نقشه نهایی نیز به عنوان تداعی‌های مستقیم به دست آمده اند. ارتباطات در هر دو نقشه نیز اکثرا به صورت دوگانه برقرار شده است.
شکل ‏۳‑۳ نقشه‌ی مفهومی برند ایرانسل حاصل از دو نیم سازی الف: نیمه اول
شکل ‏۳‑۴ نقشه‌ی مفهومی برند ایرانسل حاصل از دو نیم سازی (ب: نیمه دوم)
شکل ‏۳‑۵ نقشه‌ی مفهومی برند همراه اول حاصل از دو نیم سازی (الف: نیمه اول)
شکل ‏۳‑۶ نقشه‌ی مفهومی برند همراه اول حاصل از دو نیم سازی (ب: نیمه دوم)
روایی
استخراج نقشه نهایی از ۱۰۰ نقشه مصرف‌کنندگان فرآیندی است که از اهمیت زیادی برخوردار است، با این وجود باید بررسی شود که نقشه نهایی به چه میزان منعکس کننده برآیند نقشه‌های بدست آمده از مشتریان است. این گام نیز دارای اهمیت زیادی است که به اعتبار فرایند نقشه‌یابی می‌افزاید و میتواند ضامنی برای اعتبار پژوهش حاضر باشد. به همین منظور از دو روش برای بررسی دقت و اعتبار فرایند طی شده استفاده می‌شود. روش اول فرآیندی است که در روش ZMET مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در این روش بررسی می­ شود که چه تعداد از نقشه‌های مشتریان، انتخاب شده به صورت تصادفی، می ­تواند ۷۰% از نقشه نهایی تهیه شده را پوشش دهد (زالتمن و کالتر، ۱۹۹۵). منطق این روش بر این موضوع استوار است که تعداد محدودی از نقشه‌های انفرادی باید بتوانند قابلیت بازساخت نقشه نهایی را تا حدود زیادی داشته باشند. تعداد اندک این معیار می‌تواند نشان­دهنده این موضوع باشد که فرایند نقشه‌یابی به صورت صحیح و دقیق صورت گرفته است. برای انجام این روش نقشه‌های مشتریان باید به صورت تصادفی انتخاب شوند. پس از انتخاب تصادفی ۱۰ نقشه مفهومی همراه اول و ۱۳ نقشه مفهومی ایرانسل، در تحقیق حاضر، ۷۰% از ارتباطات موجود در نقشه نهایی را باز تولید گردید. در نظر داشته باشید که این عدد بیانگر سهم کوچکی از نقشه‌های انفرادی بدست آمده است.
در روش دوم نقشه‌های انفرادی کسب شده از پاسخ دهندگان با نقشه نهایی مورد مقایسه قرار گرفت تا بررسی شود که به چه میزان نقشه نهایی توانسته است تداعی های اصلی را در خود جای دهد. به عنوان مثال اگر نقشه پاسخ دهنده دارای ۱۶ تداعی در خود باشد، چه تعدادی از آن‌ها جزو تداعی های اصلی است؟ پس از بررسی انجام شده مشخص شد که ۵۲.۵% از تداعی های ذکر شده در نقشه‌های پاسخ دهندگان همراه اول و ۴۹.۵% از تداعی های ذکر شده در نقشه‌های ایرانسل جزو تداعی های اصلی بوده اند که در نقشه‌های نهایی نیز قابل مشاهده است. همچنین در تمامی نقشه‌ها حداقل یک تداعی اصلی وجود داشته است. به علاوه، آزمونی نیز بر روی شدت ارتباطات نقشه‌های انفرادی انجام داده تا آزمون قبلی را با بهره گرفتن از روش وزنی نیز بررسی شود. به همین منظور به هر یک از تداعی های اصلی موجود در نقشه‌های انفرادی بر حسب نوع پیوندشان وزنی را اختصاص داده (برای خطوط یگانه عدد یک، خطوط دوگانه عدد دو و خطوط سه گانه عدد سه) همچنین به تداعی های مطلوب علامت + و به تداعی های نامطلوب علامت – را اختصاص دادیم. اینکار را برای نقشه‌های انفرادی انجام داده و حاصل را به عدد حاصل از تداعی های اصلی نقشه نهایی تقسیم کرده و عدد حاصل تا حدود زیادی تایید کننده نتیجه حاصل از فرایند غیر وزنی بوده است (۵۵% برای همراه اول و ۵۰% برای ایرانسل). این آزمون نشان دهنده این است که نقشه نهایی توانسته بیش از ۵۰% از محتوای نقشه‌های انفرادی را منعکس کند که میزانی قابل قبول به حساب می‌آید.
روش تجزیه تحلیل داده‌ها
فرایند اجماع نقشه‌ها
روش نقشه مفهومی برند، شامل فرآیندی چند مرحله ای به منظور یکپارچه سازی نقشه‌های فردی مصرف‌کنندگان و ایجاد نقشه اجماعی برند، می‌باشد که شرح کامل آن در فصل بعد ارائه شده است.
معیار سنجش قدرت، مطلوبیت و منحصر به فردی شبکه تداعی‌های برند
همانطور که پیشتر گفته شد کلر (۱۹۹۳) قدرت، مطلوبیت و منحصر به فردی تداعی‌های برند را به عنوان سه معیار سنجش ارزش ویژه برند مطرح کرده است. در زیر چگونگی محاسبه این سه معیار از طریق نقشه‌های مفهومی برند اجماعی شرح داده خواهد شد
۳-۹-۲-۱-قدرت
همانطور که گفته شد قدرت تداعی‌های برند تابعی از تعداد تداعی‌ها، قدرت پیوند بین تداعی‌ها و ساختار شبکه ای تداعی‌ها است. این عوامل را در یک فرمول اندازه گیری قدرت تداعی برند تجمیع شده است (فرنچ و اسمیت، ۲۰۱۳). به آسانی می‌توان تعداد تداعی‌ها و قدرت پیوند بین تداعی‌ها را در نقشه مفهومی برند مورد ارزیابی قرار داد، درحالی که بررسی ساختار پیچیده‌تر است. ساختار، تر کیبی از تعداد پیوند های موجود در نقشه و ماهیت این پیوندها است. برای مثال کدام نوع از تداعی‌ها (مرتبه اول، دوم و..) به هم پیوند خورده اند. فرمول نهایی از یک روش اندازه گیری سنتی تعداد لینکهای موجود در نقشه اقتباس شده است:
Density و یا تراکم برابر است با نسبت پیوند های موجود در نقشه مفهومی به ماکسیمم پیوند هایی که یک نقشه می‌تواند داشته باشد. برای یک نقشه مفهومی با n تداعی و L پیوند داریم:
رابطه۳-۱
(ماکسیمم تعداد پیوندها از طریق ترکیب ۲ از n به دست آورده می‌شود)
برای هر نقشه مفهومی که با روش BCM ایجاد شده است، هر پیوند وزنی به میزان ۱،۲ یا ۳ دارد. محاسبه این وزن ها فرمول را به شکل زیر تغییر می‌دهد:
رابطه ۳-۲
این روش­های اندازه گیری، ساختار نقشه را در نظر نمی‌گیرند. BCM ساختار بخصوصی دارد. اولا، BCM بین انواع مختلف تداعی‌ها از نظر اهمیت تفاوت قائل می‌شود (مرتبه اول،دوم،سوم) چراکه قوی‌ترین تداعی‌ها آن‌هایی هستند که مستقیما به برند متصل هستند، سپس تداعی‌هایی که مرتبه دوم هستند و با پیوند های قوی به تداعی‌های مستقیم یا مرتبه اول ارتباط دارند ولی به برند مستقیما وصل نیستند و در آخر تداعی‌های مرتبه سوم که ضیف‌ترین هستند. ثانیا فقط تداعی‌های مرتبه اول می‌توانند مستقیم به برند متصل شوند. یعنی تعداد پیوندهای بالقوه کاهش می‌یابد (چون تداعی‌های دیگر مستقیما به برند متصل نمی‌شوند).
روش اندازه گیری که در زیر ارائه شده است، ساختار زیر بنایی نقشه مفهومی را از طریق در نظر گرفتن تمایز بین تداعی‌ها (مرتبه اول و غیره) و در نتیجه پیوند بین آن‌ها، در نظر می‌گیرد. انواع مختلف پیوند بین تداعی‌ها بر حسب کاهش اهمیت در جدول ۳-۵ نشان داده شده است. وزن هر پیوند نیز در نظر گرفته شده است. ازینرو ضریب ۳ برای حداکثر تعداد پیوندها از هر نوع در نظر گرفته شده است.T,S,F تداعی‌های مرتبه اول، دوم و سوم را نشان می‌دهند.
جدول ۳-۶ انواع مختلف پیوند در نقشه مفهومی برند
نسبت پیوندهای موجود در نقشه به ماکسیمم پیوندهای احتمالی نیز در نظر گرفته شده است اما این نسبت برای هر نوع پیوند (مرتبه اول و ..) جداگانه اندازه گیری شده است. با در نظر گرفتن این نسبت ها، روش اندازه گیری تحت نام تراکم ساختار یافته ایجاد می‌شود. با توجه به رتبه بندی نسبی، وزن های جدول فوق برای هر نسبت به کار رفته است و سپس این نسبت های وزن گذاری شده جمع بسته شده و به منظور نرمالیزه کردن، حاصل کسر بر مجموع وزن ها تقسیم می‌شود.
Structural Density =
رابطه ۳-۳
تراکم ساختاریافته قادر به ارائه‌ ارزیابی عادلانه‌تر در خصوص ارتباطات بین تداعی‌ها می‌باشد و کاملا غیر ممکن است که این نسبت مقداری برابر ۱ حاصل کند. یعنی نقشه دارای تمامی لینکهای ممکن باشد. همانطور که در بخش ادبیات نظری اشاره شد، جان و همکاران(۲۰۰۶) نقشه مفهومی برند کلینیک درمانی مایو به کار بردند و به مقایسه شبکه تداعی‌های این کلینیک از دید بیماران و غیربیماران این کلینیک پرداختند. فرنچ و اسمیت (۲۰۱۳) معیار تراکم ساختار یافته را برای این دونقشه به کار بردند که نتیجه، ۰.۴۰۴ (نقشه مفهومی به دست آمده توسط بیماران) و ۰.۳۵۰ (نقشه مفهومی به دست آمده توسط غیربیماران) به دست آمد. همچنین این معیار در خصوص برند مک دونالد نتیجه ۰.۴۱۰ (نقشه مفهومی به دست آمده توسط افرادی با رویکرد مثبت نسبت به مک دونالد) و ۰.۳۵۰ (نقشه مفهومی به دست آمده توسط افرادی با رویکرد منفی نسبت به مک دونالد) را حاصل کرد. به دلیل آنکه مک دونالد و کلینیک مایو، برند هایی شناخته شده در بازار مخصوص به خود هستند و نتایج حاصله از آن‌ها به شدت شبیه به هم می‌باشد، بنابراین نتایجی بین طیف ۰.۳۵۰ تا ۰.۴ امتیاز خوبی برای تراکم ساختاری می‌باشد.
تراکم ساختاری قادر به در نظر گرفتن انواع تداعی‌ها و اینکه چگونه به هم لینک شده اند می‌باشد اما روشی مستقل از تعداد تداعی‌ها است. برای اندازه گیری قدرت نقشه مفهومی، تعداد تداعی‌های موجود در نیز باید در نظر گرفته شود که این مهم، از طریق حاصلضرب تعداد تداعی‌ها در تراکم ساختاری به دست می‌آید
BAS^[84]=n*
رابطه ۳-۴
لازم به ذکر است که در این معادله، n برابر است با تعداد تداعی های + تداعی نام خود برند (برای مثال ایرانسل)
۳-۹-۲-۲-مطلوبیت
همانطور که گفته شد تداعی‌های برند هنگامی دارای ارزشند که مطلوب باشند بنابراین باید تداعی‌ها مطلوب خالص^[۸۵] را به این طریق محاسبه کرد:

(۳-۴)
کارایی این پروتکل در تشخیص مسیر نرمال۲۵% و در تشخیص مسیری که تحت حمله‌ی تونل‌کرم قرار گرفته ۹۰% است و همچنین سربار پیام را کاهش می‌دهد.
۱-۲-۳ مزایای پروتکل DELPHI: نیازی به همزمان‌سازی فرستنده و گیرنده و مجهز شدن گره‌ها به سخت‌افزارهای خاص وجود ندارد، بنابراین بهره‌وری و بازده بالاتری را فراهم می‌آورد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۳ پروتکل‌های ^[۴۷] ADCLI و^[۴۸] ADCLU‌]۴[ :این دو پروتکل برای تشخیص گره‌های متخاصم در شبکه‌های موردی پیشنهاد شده‌اند. در این پروتکل‌ها خوشه‌های^[۴۹] متفاوتی وجود دارد. در هر خوشه اطلاعاتی در مورد گره‌های متخاصم وجود دارد، ممکن است این اطلاعات به سایر گره‌ها فرستاده شود و بدین وسیله دیگر گره‌ها بتوانند گره‌های متخاصم را از خود دور نگه دارند.
۳-۳-۱ پروتکل ADCLI: مطابق شکل زیر هر زوج از گره‌ها داخل محدوده‌ی رادیویی یکدیگر هستند. گرهی که در ابتدا ADCLI را راه‌اندازی می‌کند گره مانیتور نام دارد و فرض بر این است که این گره هیچ‌گاه گره متخاصم نباشد. فرض دیگر این که گره‌های متخاصم نسبت به در جریان بودن و پیشرفت پروتکل آگاهی نداشته باشند، چون ممکن است سعی کنند رفتاری غیرمتخاصمانه نشان دهند و از عملیات تشخیص جلوگیری به عمل آورند.
شکل ۳-۲: موقعیت گره‌ها در پروتکل .ADCLI ]4[.
گره مانیتور پیام RIGHT را به (n-1) گره دیگر ارسال می‌کند و این روال ادامه پیدا می‌کند و هریک از گره‌ها پیام را برای یکدیگر ارسال می‌کنند، در ادامه گره مانیتور یک پیام درخواست رای مقرض^[۵۰] را برای سایر گره‌ها ارسال می‌کند. اگر i≠jباشد و گره i هیچ پیامی از گره j دریافت نکرده باشد و یا اگر i پیامی متفاوت با RIGHT را دریافت کرده باشد، گره j را به عنوان یک گره مشکوک در نظر می‌گیریم و این نظر را برای گره مانیتور ارسال می‌کنیم. بعضی از گره‌های مشکوک ممکن است حقیقتاً متخاصم نباشند، پس در گره مانیتور گره‌های مشکوکی که حداقل مقدار رأی را دریافت کرده‌اند یا فقط یک رأی دریافت کرده‌اند گره متخاصم خواهند بود.
۳-۳-۲ پروتکل ADCLU: برعکس پروتکل قبلی در این جا امکان ندارد که زوج‌گره‌ها درون محدوده‌ی رادیویی یکدیگر باشند و گره‌ها از طریق لینک‌های بدون جهت به هم متصل هستند. اگر تعداد آرا دریافت شده‌ در گره مانیتور برای گره دلخواه A را با NA نشان دهیم و K تعداد رأی‌های متخاصم باشد، و داشته باشیم K≤ NA، گره A مشکوک خواهد بود. اگر تعداد یک رأی برای نمایش گره مشکوک بیشتر از مقدار آستانه‌ای باشد که برای حمله‌ی تونل‌کرم تعریف شده است، بدین معناست که حمله‌ی تونل‌کرم رخ داده است.
شکل۳-۳: نمایش اتصال گره‌ها با بهره گرفتن از لینک‌های بدون جهت در . ADCLU ]4[.
بعد از تشخیص حمله، باید این گره‌های متخاصم را از فرایند مسیریابی جدا کرده و ارتباطش را با آن‌ها قطع نماید و به گره‌های موجود در سایر خوشه‌ها اعلام نماید که از این گره‌ها در فرایند مسیریابی استفاده نکنند، مسئله‌ی مهم تعریف مقدار آستانه‌ی K برای تشخیص حمله‌ی تونل‌کرم می‌باشد که به نوع شبکه، میزان مصرف انرژی، میزان فضای حافظه، قدرت پردازش گره و به ویژه اهمیت امنیت در آن شبکه بستگی دارد.
۳-۴ پروتکل ^[۵۱] WAP ]20[: پروتکل WAP در سال ۲۰۰۸ توسط Sun cloi و همکارانش در دانشگاه Hanyang کره جنوبی مطرح گردید. براساس این پروتکل زمانی که گره‌ها پیام‌های RREQ را به مقصد می‌فرستند با بهره گرفتن از یک لیست خاص به نام لیست همسایه، رفتار همسایه‌هایشان را کنترل می‌کنند. گره مبدأ با دریافت پیام‌های RREP، می‌تواند از میان مسیرهای موجود، مسیرتحت حمله‌ی تونل‌کرم را تشخیص دهد.
اطلاعات مربوط به گره‌های تونل‌کرم برای جلوگیری از ایفای نقش آن‌ها در مسیریابی، در گره مبدأ ذخیره می‌شود. این پروتکل براساس DSR پیاده‌سازی شده است. طبق شکل زیر گره A یک پیام RREQ که آغازکننده‌ی زمان‌سنج جلوگیری از تونل‌کرم ^[۵۲] یا WPT می‌باشد، را ارسال می‌کند.
شکل ۳-۴: استراق سمع پیام‌ها. ]۲۰[.
زمانی که گره B پیام را دریافت می‌کند آن را برای دیگر همسایگانش منتشر می‌کند، زیرا گره مقصد نمی‌باشد، گره A بررسی می‌کند آیا پیام RREQ در داخل محدوده‌ی زمانی تعیین شده می‌رسد یا نه؟ اگر بعد از اتمام محدوده‌ی زمانی تعیین شده به گره بعدی برسد، به گره B یا یکی از گره‌های بعد از گرهB شک می‌کند که گره تونل‌کرم باشند. یعنی یک گره متخاصم RREQ را استراق‌سمع نموده است. به منظور کنترل رفتار گره‌‌های همسایه مطابق شکل جدولی به نام جدول گره همسایه^[۵۳] در نظر گرفته می‌شود که شامل یک شماره‌ی توالی RREQ، شماره شناسایی گره همسایه، زمان ارسال و دریافت RREQ و تعداد می‌باشد.
جدول ۱-۳: جدول گره همسایه

با بهره گرفتن از این جدول همه‌ی گره‌ها به بررسی و کنترل فعالیت‌های همسایه‌هایشان می‌پردازند. در این روش گره‌های متخاصم را با بهره گرفتن از یک زمان‌سنج خاص کشف می‌کنیم. به جز گره مبدا نیازی به همزمان‌سازی سایر گره‌ها با زمان‌سنج نیست. با این زمان‌سنج، حداکثر زمان مورد نیاز برای عبور یک بسته از یک گره به گره همسایه محاسبه می‌شود. اگر گره‌ها ثابت باشند WPT طبق فرمول زیرمحاسبه می‌شود:
(۳-۵)
TR: فاصله‌ای که بسته می‌تواند طی کند. VP: سرعت انتشار یک بسته
اگر گره‌ها تحرکی با میانگین سرعت Vn داشته باشند، WPT طبق فرمول زیر محاسبه می‌شود:
(۳-۶ )
اگر گره کشف ‌کند که گره‌های تونل‌کرم در طول مسیر هستند باید یک لیست گره تونل‌کرم^[۵۴] تهیه کند و در طی کشف مسیر اطلاعات گره‌های تونل‌کرم را در آن لیست سیاه قرار ‌دهد.
با توجه به نتایج حاصل از شبیه‌سازی‌ها می‌توان گفت: توان عملیاتی شبکه براساس پروتکل DSR زمانی که گره‌های تونل‌کرم در شبکه هستند، به طرز چشمگیری کاهش پیدا می‌کند، اما با کشف این گره‌ها و دور نگه داشتن آن‌ها از عملیات مسیریابی توسط پروتکل WAP توان عملیاتی شبکه افزایش می‌یابد.
۳-۵ پروتکل ارائه شده توسط‌Mahajan ‌]۵[ Mahajan: و همکارانش در دانشگاه York در سال ۲۰۰۸ برای کشف حمله‌های تونل‌کرم چند پیشنهاد به شرح زیر داده‌اند: