فصل پنجم: تطبیق صفات شاعرانه نیما واخوان
۵-۱تطبیق ۱۰۶
۵-۱-۲ ویژگی های صفت نیما به لحاظ دستورزبانی ۱۰۶
۵-۱-۳تصویر سازی های نیما با صفات شاعرانه ۱۰۷
۵-۱-۳تصویر سازی با صفات شاعرانه در قالب استعاره ۱۰۸
۵-۱-۴تصویر سازی با صفات وکنایه ۱۰۸
۵-۱-۵تصویر سازی با صفات حماسی واسطوره ای نیما ۱۱۰
۵-۲تصویرسازی با صفت های شاعرانه در اشعار اخوان ۱۱۱
۵-۲-۱برجسته ترین مختصات صفات شاعرانه در اشعار اخوان ۱۱۵
۵-۲-۲ویژگی تصاویر شعری نیما واخوان ۱۱۵
نتیجه گیری ۱۱۶
پیشنهادات : ۱۱۹
منابع : ۱۲۰
چکیده
یکی ازراههای ارزیابی وسنجش آثارادبی وتعیین سبک شاعران پیداکردن تعبیرات وترکیبات ادبی وصفات شاعرانه است که درآن بکاررفته است . حال می خواهیم ببینیم دراشعارنیماواخوان تعبیرات وصفات شاعرانه تازه چگونه ونیما واخوان تاچه اندازه دربکارگیری صفات شاعرانه دراشعارخودموفق بوده اند ؟که سعی نموده ا یم دراین پژوهش که شامل پنج فصل بوده وبه ترتیب شامل :فصل اول به کلیات پژوهش اختصاص داده شده است .فصل دوم شامل زندگینامه وآثاردوشاعر،فصل سوم شامل معرفی صفت درزبان فارسی وصفات شاعرانه،فصل چهارم صفات شاعرانه در اشعار نیما و اخوان، فصل پنجم تطبیق تصویرسازی با صفات شاعرانهدراشعارنیماواخوان و هر فصل شامل دو بخش و زیر بخش ها یی می باشد . وبه این نتیجه رسیدیم که درآثارهردوشاعرصفات ادبی شاعرانه فراوان ومتنوع وجودداردو به وسیله صفات شاعرانه توانسته اند ظریفترین احساسات وبهترین تجربه ها ی خود را به مخاطب القا نماید .که بخشی ازاین صفات محصول ابداع وتخیلات ونوآوری خودبوده وشاعرباتصویرسازی به توصیف پرداخته ازجمله اینکه هردوشاعرتصویرسازی های زیبایی ازطبیعت ،عناصرآن ،توصیف شخصیت هاو حتی پدیده های امروزی داشته اندکه بیشتراین توصیفات نمادین وسمبلیک هستندودرتشریح اوضاع اجتماعی و..بکارگرفته شده اند.از جمله ویژگیهای تصاویردراشعاردوشاعرمتحرک وپویاوفردی وعاطفی وپرحس وحادثه وجدایی ناپذیربرای ایجادتاثیرورویایی ومتکی بربصیرت درون بینانه ودرهم پیوسته هستندو دو شاعر برای برجستگی آثارخودازترکیبات مقلوب (اضافی ووصفی ) استفاده می نمودند .همچنین برای آفرینش صفات شاعرانه ازتمامی صنایع ادبی ازجمله تشبیه –استعاره – مجاز–کنایه –نماد –حسامیزی، تشخیص و..بکارگرفته اند .درکل توانسته اندآثاری زیبا وباصلابت ومحکم بیافرینند. همچنین تفاوت لحن وزبان و تفکر در توصیف هنری ودر نهایت کاربرد و تنوع بکار گیری تعبیرات وصفات شاعرانه سبب شده که آفرینش سبکها توسط اینگونه صفات در آثار نظم نیما واخوان متفاوت و مختلف باشد .

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

کلید واژگان :شعر معاصر ، نیما ، اخوان ، صفات شاعرانه
مقدمه
صفات شاعرانه وتصویرسازی با صفات در آثار هرکدام از شاعران والا مقام و صاحب سبک دیده می شود.وکتا بهای فراوانی در این زمینه بطور مجزا به رشته تحریر در آمده اند . ضمن ارج نهادن به تلاش صادقانه و ارزشمند کلیه اساتید و صاحب نظران و مولفان این کتب از گذشته تا کنون، که دراین زمینه داشته اند ، ازجمله مولف گرامی دکتر خسرو فرشید ورد که هم در (کتاب دستور مفصل امروز)و( گفتارهایی در باره دستور زبان فارسی )که به لحاظ شکل دستوری صفت و انواع آن در جملات و هم در کتاب (درباره ادبیات ونقد ادبی) به تعریف صفات شاعرانه و انواع آن ، ودکتر محمدعبد علی در کتاب واژگان و ترکیبات اشعار نیما و کتب دکتر حقوقی ودیگر مولفان محترم که در این حوزه دست به نوآوری وخلاقیت و تحلیل زده و در این پژوهش استفاده نموده ام .و با اعتقاد به اینکه جامعه هرگز از پویایی در حوزه ادبیات بی نیاز نخواهد بود و هر اثری که مطلب نو و زیبا و در عین حال محکم و استوارکه سبب جذب و تاثیر برمخاطب بوده و سهمی در غنای این مجموعه های ادبی داشته باشدوبا توجه به خلاءی که در شناسایی انواع صفات های شاعرانه و تصویر سازی با اینگونه صفات در آثار نظم دو شاعر صاحب سبک معاصر ( نیما یوشیج واخوان ثالث ) وجود داشت تحقیق نموده وکوشیده ایم به پژوهشی با عنوان (تصویر سازی با صفات شاعرانه در اشعار نیما و اخوان ثالث ) بپردازیم مجموعه حاضر به استخراج صفات شاعرانه وهمچنین تعبیرات وترکیبات زیبای هنری که حاصل ابتکار ذهن خلاق وسلیقه دوشاعرمی باشدوهمچنین به میزان توانایی هر کدام از شاعران در ساختن تصویر با اینگونه صفات پی برده و با مقایسه این مطالب در آثارآنان که برای اولین بار و حتی المقدور آسان و روان با مثال های قابل درک و بدور از پیچیدگی به ارائه هرچه مفید تر بودن این مطالب بپردازیم.
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱-بیان مسئله
یکی ازراههای زیباسازی وشاعرانه کردن سخن آوردن کلمات وصفات شاعرانه زیبایی است که هرسخنورسحرآفرینی به شیوهای خاص به این کاردست می زندوبرجذابیت وتاثیرکلام خودمی افزاید . ازمیان کلمات واصطلاحات وترکیبات گرفته شده،صفات نقش بارزتری درساختن کلام ادبی وشاعرانه دارندصفاتی که دراثرادبی بکارمی رود،به دست سخن آفرین والامقام،تاثیروجذابیت ورنگ وبویی به سخن می دهدومزایای ازقبیل : شخصیت بخشی،توصیف،تجسم،حیرت آمیزی،همبستگی شاعرانه،ایجاز،تشبیه وترفندهای شاعرانه دیگر .اخوان ونیماهم ازجمله مهمترین شاعران ادب معاصرندکه ازاین جهت آثارآنهاقابل ارزیابی می باشد . دراین پژوهش چگونگی بگارگیری تعبیرات وصفات شاعرانه درشعراین دوشاعرباهم مقایسه می شود.تصویردراصطلاح :درساده ترین نگاه عکسی راکه پس ازشنیدن یک واژه درذهن حاضرمی شودتصویرشمرده ا ندوتصویرسازی عبارت است ازهرگونه کاربردمجازی زبان که شامل هم صناعات بلاغی ازقبیل تشبیه واستعاره –مجاز –کنایه –نماد – تشخیص –حسامیزی و…وشامل تصویرهای واقعی ومجازی می باشندکه تصویرهای مجازی که بمددخیال وعاطفه شاعرانه بایکدیگرپیوندمی خورندوواقعیت نوینی می آفریندکه درعالم خارج سابقه نداردوسرشارازغرابت وشگفتی است .که تنهااجزاسازنده تصویرهای خیالی واقعیت خارجی دارندوسبب ایجادفضا ی غیرواقعی برای ایجادتازگی وافزایش ظرفیت زبان برای برانگیختن عاطفه مخاطب می شود. صفات شاعرانه صفاتی می باشندکه بصورت استعاره ومجازوغیره می آیندوبرمعانی زیباوشکوهمندوعظمت انگیزدلالت دارند.گاه بصورت مفردوگاه مرکب گاه بعدازموصوف وگاه قبل ازآن وبصورت مقلوب وگاه جانشین موصوف می گردد.اخوان ونیماهم ازجمله مهمترین شاعران ادب معاصرندکه در این رابطه دست به خلاقیت ادبی زده که در مجموعه حاضر صفات شاعرانه شناسایی وتصویرسازی وچگونگی بگارگیری تعبیرات وصفات شاعرانه درشعراین دوشاعرباهم مقایسه می شود.
۱-۲-اهداف تحقیق
۱.ارائه اثری مدون وبسامان دربررسی تحلیل آثارنیماواخوان ثالث
۲.شناخت تعبیرات وصفات شاعرانه وادبی درآثارنیماواخوان ثالث
۳.مقایسه تعبیرات وترکیبات وصفات شاعرانه درآثاردوشاعر
۱-۳-روش اجرای تحقیق
روش اجرای تحقیق به این صورت بوده که در ابتدا با توجه به عنوان پژوهش اقدام به گرد آوری منا بع موجود در کتابخانه ها ومراکز علمی وپژوهشی شد وسپس با مطالعه و استفاده از ابزار فیش برداری وا قدام به جمع آوری مطالب نموده و به استخراج وشناسایی موارد خواسته شده در مجموعه آثار نظم دو شاعر پرداخته و یا دداشت شدند .درنهایت به روش توصیفی و تحلیلی پژوهش وتدوین نهایی شدند .
۱-۴-سوالات تحقیق
-آیادراشعارنیما واخوان تعبیرات وصفات شاعرانه تازه وجدیدوجوددارد؟
-اخوان ونیما تاچه اندازه دربکارگیری صفات شاعرانه دراشعارخودموفق بوده است؟
۱-۵-پیشینه تحقیق
برخی ازصاحب نظران عرصه فرهنگ وادب آثاری دربررسی چگونگی صفات وتعبیرات ادبی وشاعرانه ارائه نموده اندازجمله دکترخسروفرشیدورددرکتاب ((دربارهادبیاتونقدادبی )) وودرکتابهایدستوری ۱.دستورمفصل امروز ۲.گفتارهای درمورددستورزبان هم دراین باره بحث شده است ومباحث مبسوط وسودمند ی دراین زمینه آورده اند.. همچنین در کتاب گونه های نو آوری در شعر معاصر ایران از مولف کاووس حسن لی در بخشی از آن به وضعیت صفات در ابیات نیما واخوان اشاره شده است ، در کتاب سیر استعاره در شعر ایران از سیده مینا مصطفوی به برخی از صفات در قالب صنایع ادبی استعاره موجود در اشعار اخوان ونیما پرداخته ویا در کتاب فرهنگ ایرانی در آثار اخوان در بخشی از آن به وضعیت صفت در جمله به زبان اخوان اشاره شده است .وهمچنین آقای یوسف علی کرمی بصورت پایان نامه با موضوع صفات شاعرانه در"غزلیات سعدی “ازدانشگاه آزاداسلامی واحدکرمانشاه را انجام داد ه اند . امااین پژوهش دردوشاعرادبیات معاصرنیماواخوان بررسی وانجام می شود .
فصل دوم
(زندگی نامه وآثار نیما واخوان )
۲-۱زندگی نامه و آثار نیما
علی اسفندیاری (نیما یوشیج ) فرزند ابراهیم نوری و طوبی مفتح در ۲۱آبان ۱۲۷۶ شمسی برابر با نوامبر ۱۸۹۷ میلادی در یوش ، از روستا های شهر نور استان مازندران بدنیا آمد . ودر همان روستای زادگاهش به مکتب خانه رفت و خواندن ونوشتن آموخت . دوازده ساله بود که با خانواده اش به تهران آمد و سالی بعد برای ادامه درس به مدرسه سن لویی رفت . ودر آنجا بود با زبان فرانسه آشنا شد . در ۱۲۹۶ از آن مدرسه گواهینامه گرفت و در سال ۱۲۹۸ در وزارت خانه مالیات به کار پرداخت .به گفته نیما معلم او ، نظام وفا ، که خود شاعری به سبک قدیم بود ،در مدرسه سن لویی ، استعداد شعر گفتن را در او می یابد و او را تشویق می کند . نیما در سال ۱۳۰۰نخستین اثر منظوم خود را بنام قصه رنگ پریده ، خون سرد در ۲۴۳بیت منتشر کرد این شعر از وزن وزبان شبیه مثنویی مولوی است ودر آن نیما از خود سخن می گوید و آنچه براو گذشته است . و به دودلیل حائز اهمیتی خاص است . نخست آن که نخستین شعر موجود نیما یوشیج است و دوم این آن را می توان سرمشق و نمونه ابتدایی شعر مهم افسانه دانست که بسیاری از مضامین آن به شکلی دیگر و به طرزی نو در آن آمده است (ایرج پارسایی نژاد،۱۳۸۸.۱۱)افسانه در صورت کنونی و نهایی آن منظومه ای است در ۱۲۷ بند که منظور از بند هر ۵سطر از شعر است . قسمت اعظم شعر مکالمه ای است میان عاشق ومعشوق و موجود خیالی ودرونی بنام افسانه در واقع افسانه همان همراهه همیشگی شاعر –عشق-است .که در قصه رنگ پریده ،خون سرد با وضوح بیشتری نمایانده شده است .به این ترتیب افسانه را نمی توان موجود انسانی ویا معشوق تصور کرد . بلکه این شخصیت نماینده مفهوم انتزاعی و دگرگون شونده ((عشق ))است که در شرایط و مراحل مختلف به شکل های گوناگون رخ می نمایاند. متن کامل افسانه نخستین بار در سال ۱۳۲۹توسط احمد شاملو به چاپ رسید .( سیروس طاهباز،۱۴۰:۱۳۸۰)
نیما در اردیبهشت ۱۳۰۳ با عالیه جهانگیر ،خواهر زاده نویسنده انقلابی میرزا جهانگیر صور اسرافیل ،ازدواج کرد. در اسفند ماه ۱۳۰۵دفتر کوچکی را در ۴۸ صفحه به قطع جیبی باز هم به سرمایه ی خودش به نام خانواده سرباز ، امید مادر ، انگاسی ، و بعد از غروب است . مربوط به زمان امپراطوری نیکلای روس و سربازای گرسنه قفقاز است. شعر اجتماعی دیگر شعر (از ترکش روزگار ) است سروده شده در سال ۱۳۰۵ که دارای یازده بند سه مصرعی است .در شعر بشارت سروده شده در همین سال مردمان ستمدیده را ندا می دهد که بیدار شوید . برخیزید و چاره ای سازید تا نحسی قرن ها را برباد دهید . در شعر( قلب قوی) نیز مردم و بینوایان راه نشین را به انقلاب فرا میخواند . شعر اجتماعی مهم دیگر نیما در این سالها شعر بلند ((سرباز فولادین ))(۱۳۰۶) است که آن را در ستایش سرهنگ احمد خان پولادین ، رییس کمیته سری وگارد رضا شاه ساخته است.محبس خارکن (۱۳۰۳)خانواده ی سرباز (۱۳۰۵)، از ترکش روزگار ، قلب قوی وگرگ (۱۳۰۵)، بشارت،را ذکر نمی کند چون در آن تاریخ منتشر نشد . وتا زمان انتشارش هرگز سخنی از آن به میان نیامد. اما پس از این تاریخ مقارن با استقرار و تحکیم قدرت سردودمان پهلوی ، کشف تشکیلات حزب کمو نیست ایران و سرکوبی اعضاو گسترش فضای خفقان در ایران –شعرهای نیما باز هم روشن ولی اغلب به صورت حکایت پند آمیز است : انگاسیها ، خواجهاحمد حسن میمندی و عبدالله طاهر و کنیزک (۱۳۰۷) و کرم ابریشم و کچبی (۱۳۰۸) و یا شعر های تمثیلی مانند عقاب نیل و صدای چنگ (۱۳۰۸) و یا شعرهایی در ستایش دریا و روستا و زادگاهش : مانند در جوار سخت سر (۱۳۰۹) خوشی من و خاطری امز ناسر (۱۳۱۰).سالهای ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۶سالهای ادامه ی سلطه ی سردودمان خاندان پهلوی است در فاصله سالهای ۱۳۱۰تا ۱۳۱۱ شعر مهمی از نیما در دست نیست از آن پس نیما به یاری نظامی گنجویی زبان تمثیل می گشایدتا حرفی از حق به زبان آورد .در سالهای ۱۳۳۲به خصوص به رباعی سرایی پرداخت و این قالب شعری را دوست دارد . علاوه برمثنویی و رباعی در مجموعه ی اشعار او ۵غزل هم دیده می شود که در تاریخ ۱۳۱۷ را دارد نشان می دهدکه نیما یوشیج عنوان روحیه ی غزلسرایی ندارد .استادی نیما در شعر سنتی ، در قصاید او بخصوص طوفان ، سپیده دم ، الرثا ، وقصیده در وصف بهار و منقبت مولای متقیان ، آشکارا است که نوعی طبع آزمایی اوست در تقلید از سبک خراسانی . طوفان قصیدهای است ۵۲بیتی و وصفی که به کارگیری نوعی وزن هجایی به شعر تازگی وطروات بخشیده است . نیما شاعری است آرمانی و مردم گرا با افکاری نشات گرفته از اندیشه های مترقی زمان خود . گذشته از این شعرها که کاملا اجتماعی اند. در هر حکایت وتمثیلی که می آورد ، نکته فلسفی یا پند آموز و انتقادی مطرح می کند. (( سیروس طاهباز ،۱۳۸۰:۱۷۵)امید مادر ،شیر ،انگاسی ، بعد از غروب و مقدمه ای بر آن بود منتشر کرد. در چهار شعر این دفتر نیما وزن تازه ای را در شعر آزموده بود. نیما در سال ۱۳۰۷همراه با همسرش که مامور تدریس در بار فروش (بابل) شده بود .( همان : ص۱۳)به آن شهر رفت . او از این شهر ۱۹ نامه به دوستان ونزدیکانش نوشته است . از این نامه ها می توان گذشته از شعر به آثار دیگری که در این شهر نوشته است پی برد : تاریخ ادبیات ولایتی ، رمان آیدین ، حکایت دزد و شاعر ، نمایشنامه کوتاه کفش حضرت غلمان و سفرنامه بار فروش این سفرنامه یکی از نوشته های باارزش او در این شهر است که حاصل دقت و تجسس در روح آدمهاست ودر واقع باید آن را نخستین کوشش نیما در نوشتن یادداشها ی روزانه اش نامید . شعرهایی گه نیما در این سالها برای بچه ها سروده است نشانه توجه وی به نسل ،آینده است و با توجه به تاریخ سروده شدن آنها می توان نیما را از جمله نخستین کسانی دانست که در ایران آثار خاص کودکان آفریده اند . ازجمله این اشعار می توان به بهار ، آواز قفس ، بچه خوب ، زنبور عسل ، کودکان شاد و لالایی را نام برد .(سیروس طاهباز ، ۱۳۸۰: ۴۸) در سال های ۱۳۰۸و داستان طنز آمیز مرقد آقا از او در سال ۱۳۰۹انتشارات کلاله خاور ودر مجموعه افسانه منتشر کرد.
۲-۱-۱زبان نیمایی
چند نکته در زبان نیما وکلا زبان شعر وجود دارد که می توان آنرا مدخلی برحرکت و تحولات زبانی یک شاعر دانست .دکتر کدکنی با ذکر این مسئله که با تغییرات زندگی و نیازمندی های جدید و از بین رفتن مفاهیم ، هر زبانی مقداری لغت را از راه ساختن و یا از راه قرض گرفتن از زبان بیگانه ، در خودبوجود می آورد.چند نکته قابل بررسی :۱. واژگان و دایره لغات : ایشان واژگان و دایره لغوی را ، متناسب با دامنه تخیل و عاطفه یک شاعر متفاوت می داند . ۲. ترکیبات : این که هر شاعر بزرگی مقداری ترکیب تازه در زبان خو می آفریند که می تواند مورد استفاده ی گویندگان پس از او قرار گیرد ۳. نحو : یعنی قدرت شاعر در چگونه قرار دادن اجزای جمله با توجه به نیاز شعر یا متن .
شفیعی کدکنی با بسط همین بحث به شعر نیما و شعر نیمایی بیان می دارد که نیما در هر سه قسمت فعال بوده و این نکات در کار او موجود است و حتی در بعضی از قسمتها مشکلاتی وجو دارد، هر کلمه ای چه ادبی وچه غیر ادبی را در شعر حل نموده است ؛ به این معنی که هر کلمه ای می تواند در شعر قرار بگیرد به شرطی که از دیگر کلمات کنارش که در زنجیره گفتار قرار دارند –بیگانه نشود و به اصطلاح توی ذوق نزند .با همین شرط می توان حتی کلمات مخصوص به گویش ها را وارد شعر کرد ، همانطور که نیما واژه های مازندرانی را وارد شعر کرد . در ترکیب سازی نیز نیما تلاشهایی داشته اند که موفقیت هایی بدست آوردهاند. عوامل تاثیر گذار در زبان شعر نیما وجود دارد که پشتوانه اکتسابی او از فرهنگ ادبیات ، چه فارسی و چه محلی تغذیه می کند . این فرهنگ ادبیات هم ازبرون به درون زبان حرکت می کند و هم از درون به برون . عواملی را که بخاطر درونمایه ، محتوا و اندیشه گرایی شان، به زبان شکل وجهت می دهد می توان جزو عوامل پویایی از درون به برون و نیز برعکس عواملی که از فرم شروع می شوند و از بیرون سعی دارند به درون شعر برسند می توان جز عوامل شکل دهنده از برون به درون زبان انگاشت . نیما نظریاتش به نزدیکی به عوامل دسته اول مایلتر است .( (احمد بیرانوند، ۱۳۸۸: ۹۵)
۲-۱-۲وزن و قافیه نیمایی
واقعیت این است که وزن آزاد نیما از همان اوزان عروضی قدما اقتباس شده است .او درهمان میزان ها و ارکان اصلی اوزان عروضی آزادی بیشتری به بیان شاعر داده است .نیما تنها از قید متساوی بودن افاعیل مصراع ها سر باز زده است . یعنی تساوی تعداد ارکان را در مصراع ها رعایت نکرده و آن تابع اقتضای کلام در کوتاه و بلندی جمله ها کرده است .بنابراین وحدت ویکپارچگی در شعر نیما نه تنها در معنی که در ساختار کلی شعر نیز جاری و نافذ است . به این معنی که برخلاف شعر قدیم اجزای آن به مصراع و بیت محدود نمی شود که تمامی عناصر صورت ومعنی کل شعر را در پیوستگی و هماهنگی با هم در برمی گیرد . بنا بگفته نیما در شعر نو قافیه شخصیت مستقل دارد و مثل شعر قدیم بنا به اقتضای هماهنگی و پیروی از ترکیب کلی شعر بکار نمی رود . نیما می گوید در شعر آزاد با عوض شدن مطلب قافیه نیز تغییر می کند)
۲-۱-۳ویژگی های زبانی نیما
۱.استفاده از ضمیر بشکل متفاوت و در جایی غیر از جای خود :این آتشم به پیکر ، اندوخت وبرفت که بجای (آتش به پیکرم )(آتشم به پیکر )آورده شده است
۲.پیشی گرفتن صفت برموصوف: با نهان تنگنای زندگانی دست دارد که با ( تنگ نای نهان زندگانی ) بوده است
۳. استفاده از حروف اضافه ای نامناسب برای متمم: هنوز هم قصه بریاد است که حرف اضافه( در) مناسب یاد است
۴.منفی کردن جمله وفعل با بهره گرفتن از نه: گرچه نگاه او نه هراسان
۵.استفاده ار واژگان و ترکیبات خود ساخته: درد آلود = مرغ آمین درد آلودی است کاواره بمانده )
۶.قید های خاص: مقهور رفته
۷.عباراتی آغازیده با چه بیانگر استفهام:و اند ر امید چه رزقی ناچیز