۳-۵- ابزار گردآوری داده ها
در این پژوهش ابزار گردآوری اطلاعات دو پرسشنامه محقق ساخته است. پرسشنامه اول شامل ۴۳ سوال و پرسشنامه دوم نیز پرسشنامه تاپسیس فازی است که شامل ۹ گزینه و ۷ معیار میباشد.
۳-۵-۱- روایی ابزار سنجش
روایی صوری پرسشنامه با بهره گرفتن از نظر کارشناسان و اساتید دانشگاه مورد تائید قرار گرفت.
۳-۵-۲- پایایی ابزار سنجش
برای محاسبه پایایی پرسشنامه اول، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن ۸۸۹/۰ به دست آمد. با توجه به اینکه این مقدار بیشتر از ۷۰/۰ است، بنابراین پایایی پرسشنامه مورد تائید قرار میگیرد.
( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
۳-۶- روشهای تجزیه و تحلیل داده ها
در این پژوهش برای تحلیل داده ها از ضریب آلفای کرونباخ، آزمون t تک نمونه ای و همچنین تکنیک تصمیم گیری چند معیاره فازی استفاده می شود. نرمافزارهای مورد استفاده نیزSPSS و وEXELL میباشند.
۳-۶-۱- تصمیم گیری با معیارهای چندگانه
در بسیاری از موارد، نتیجه تصمیم گیریها وقتی مطلوب و مورد رضایت تصمیمگیرنده است که تصمیم گیری بر اساس چندین معیار بررسی و تجزیه و تحلیل شده باشد. از مجموعه تکنیکهای تحقیق در عملیات، تکنیکهای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه عهدهدار حل این گونه مسائل در تصمیم گیری است. در مدلهایی مانند برنامه ریزی خطی، برنامه ریزی عدد صحیح، برنامه ریزی غیرخطی، تخصیص و عمده مدلهای کلاسیک تحقیق در عملیات فقط یک معیار مانند سود، هزینه، بهرهوری، سودآوری، زمان و … مورد توجه قرار میگیرد، حال آنکه در مدلهای تصمیم گیری چندگانه، هم زمان چند معیار با یکدیگر در تعیین بهترین گزینه مورد استفاده قرار میگیرد. معیارها ممکن است کمی یا کیفی بوده و به دلیل وجود مقیاسهای مختلف اندازه گیری، با هم قابل مقایسه نباشند. در بعضی از مسائل معیارها ممکن است با یکدیگر متضاد باشند، یعنی افزایش یک عامل یا معیار موجب کاهش عامل دیگر شود و برعکس. تصمیم گیری با معیارهای چندگانه معمولا به دنبال گزینهای است که بیشترین مزیت را برای تمامی معیارها ارائه می کند. در تعیین گزینه های مختلف تصمیم منظور از معیار، عواملی است که تصمیمگیرندهها به منظور افزایش مطلوبیت و رضایت خود، مدنظر قرار می دهند. به عبارت دیگر معیار، استانداردها و قوانینی است که برای قضاوت مورد استفاده قرار گرفته و میزان اثربخشی را در تصمیم گیری بیان میدارد. معیار در تصمیم گیری ممکن است به دو صورت شاخص و یا هدف ارائه گردد که با توجه موضوع پژوهش حاضر، شاخص که به عنوان یکی از معیارهای تصمیم گیری میباشد، شرح داده می شود. شاخص عبارت است از ویژگیها، کیفیات یا پارامترهای عملکردی که برای انتخاب گزینه های تصمیم مطرح است. شاخص ها ممکن است کمی یا کیفی باشند. شاخص های کیفی معمولاً با الفاظ بیان میشوند؛ کلماتی مانند کم، زیاد، ارزان، گران، کند، سریع و … الفاظی است که میزان دستیابی به هر شاخص را بیان می کند. ولی شاخص های کمی با عدد بیان می شود. لازم به ذکر است که برای بررسی یا مقایسه شاخص های کیفی میتوان آنها را به اعداد تبدیل نمود؛ برای این کار باید توصیفات هر شاخص را با الفاظی مانند کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد مرتب کرده، به نقاط ابتدایی و انتهایی(کم و خیلی زیاد) عدد نسبت داده و نقاطی میانی را نیز بر این اساس مشخص کرد. هدف از مقایسه شاخص ها، تعیین اهمیت هریک در انتخاب جواب است. در نهایت پس از تعیین وزن شاخص ها در تصمیم گیری، انتخاب با توجه به امتیازی که یک گزینه نسبت به سایر گزینه ها دارد، صورت میگیرد. در صورتی که یک تصمیم گیری بر اساس چندین شاخص انجام گیرد، با مسائلی معروف به تصمیم گیری با شاخص های چندگانه مواجه خواهیم شد (مهرگان، ۱۳۹۲).
۳-۶-۱-۱- تاپسیس (TOPSIS)
روش تاپسیس اولین بار توسط هوانگ و یون[۱۷] در سال ۱۹۸۱، پیشنهاد شد و از آن زمان تاکنون کاربردهای فراوانی داشته است (سارکار[۱۸]، ۲۰۱۴٫، کیم و نا[۱۹]، ۲۰۱۴٫، مینگ[۲۰]، ۲۰۱۳٫، گانگورده و آکارته[۲۱]، ۲۰۱۳٫، میشرا و همکاران[۲۲]، ۲۰۱۳). در این روش نیزm گزینه به وسیله n شاخص، مورد ارزیابی قرار میگیرد. اساس این تکنیک بر این مفهوم استوار است که گزینه انتخابی، باید کمترین فاصله را با راه حل ایده آل مثبت (بهترین حالت ممکن) و بیشترین فاصله را با راه حل ایدهآل منفی (بدترین حالت ممکن) داشته باشد. فرض بر این است که مطلوبیت هر شاخص، به طور یکنواخت افزایشی یا کاهشی است. حل مسئله با این روش، مستلزم طی شش گام زیر است (هوانگ و یون، ۱۹۸۱):
۱-کمی کردن و بی مقیاسسازی ماتریس تصمیم (N): برای بی مقیاس سازی، از بی مقیاس سازی نورم استفاده میشود.
۲- به دست آوردن ماتریس بی مقیاس موزون (V): ماتریس بی مقیاس شده (N) را در ماتریس قطری وزنها (wn*n) ضرب میشود، یعنی:
V=N × W n× n
۳- تعیین راه حل ایدهآل مثبت و راه حل ایدهآل منفی : به صورت زیر است :
راه حل ایدهآل مثبت=[ بردار بهترین مقادیر هر شاخص ماتریس]
راه حل ایدهآل مثبت=[ بردار بدترین مقادیر هر شاخص ماتریس]
بهترین مقادیر برای شاخصهای مثبت، بزرگترین مقادیر و برای شاخصهای منفی، کوچکترین مقادیر است و بدترین برای شاخصهای مثبت، کوچکترین مقادیر و برای شاخصهای منفی بزرگترین مقادیر است.
۴- به دست آوردن میزان فاصلهی هر گزینه تا ایدهآلهای مثبت و منفی : فاصله اقلیدسی هر گزینه تا ایدهآل مثبت () و فاصلهی هر گزینه تا ایدهآل منفی ()، بر اساس فرمولهای زیر محاسبه میشود.
۵- تعیین نزدیکی نسبی () یک گزینه به راه حل ایدهآل :
۶- رتبه بندی گزینهها : گزینهها به ترتیب نزولی CL مرتب میشوند.
۳-۶-۱-۲- فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
با توجه به اینکه یکی از روشهای وزندهی معیارها در تاپسیس، روش AHP است. در این قسمت این روش شرح داده می شود. فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از روشهای تصمیم گیری با شاخص های چندگانه میباشد که به منظور تصمیم گیری و انتخاب یک گزینه از میان گزینه های متعدد تصمیم، با توجه به شاخص هایی که تصمیمگیرنده تعیین می کند، بهکار میرود (مهرگان، ۱۳۹۲). این روش نخستین بار در سال ۱۹۸۰ توسط آقای ساعتی[۲۳] پیشنهاد شده است (ساعتی، ۱۹۸۰). در میان رویکردهای تصمیم گیری گروهی، این روش کاربردهای موفقیتآمیزی در مسائل رتبه بندی داشته است. (چن و چنگ[۲۴]، ۲۰۰۹؛ هسو و پن[۲۵]، ۲۰۰۹٫، بلتران و همکاران[۲۶]، ۲۰۱۴٫، گونزالز و همکاران[۲۷]، ۲۰۱۴٫، پارثاساراثی و دانوا[۲۸]، ۲۰۱۴٫، چین فنگ و همکاران[۲۹]، ۲۰۱۴٫، گانگالی[۳۰]، ۲۰۱۴).
فرایند تحلیل سلسله مراتبی منعکسکننده رفتار طبیعی و تفکر انسانی است. این تکنیک، مسائل پیچیده را بر اساس آثار متقابل آنها مورد بررسی قرار میدهد و آنها را به شکلی ساده تبدیل کرده و به حل آن می پردازد. پیادهسازی AHP در یک تصمیم گیری شامل چهار مرحله اساسی میباشد (مهرگان، ۱۳۹۲):
مدلسازی: در این گام، مساله و هدف از تصمیم گیری به صورت سلسله مراتبی از عناصر تصمیم که با هم در ارتباط هستند، در می آید. عناصر تصمیم شامل شاخص های تصمیم گیری و گزینه های تصمیم است.
قضاوت ترجیحی: مقایسههایی بین گزینه های مختلف تصمیم، بر اساس هر شاخص صورت گرفته و در مورد اهمیت شاخص تصمیم مقایسات زوجی صورت میگیرد.
محاسبه وزنهای نسبی: وزن و اهمیت عناصر تصمیم نسبت به هم از طریق مجموعه ای از محاسبات عددی تعیین می شود.
ادغام وزنهای نسبی: این گام به منظور رتبه بندی گزینه های تصمیم صورت میپذیرد.
در فرایند تحلیل سلسله مراتبی ابتدا باید عواملی که در تصمیم گیری مهم میباشند را در قالب یک درخت تصمیم گیری به صورت سلسله مراتبی بیان کنیم، در این نمایش گرافیکی، هدف، شاخص ها و گزینه ها نمایش داده میشوند؛ این سلسله مراتب در شکل ۳-۱ نشان داده شده است.
شکل ۳-۱: نمایش سلسله مراتبی مساله تصمیم (مهرگان، ۱۳۹۲)
در ادامه عناصر هر سطح نسبت به عنصر مربوط به خود در سطح بالاتر و به صورت دو به دو مقایسه و وزن آنها محاسبه می شود، این وزنها را وزن نسبی مینامیم؛ سپس با تلفیق این وزنها، وزن نهایی هر گزینه مشخص شده و رتبه بندی گزینه های تصمیم صورت میپذیرد (مهرگان، ۱۳۹۲). برای پرکردن ماتریس مقایسات زوجی، از مقیاس ۱ تا ۹ استفاده می شود تا اهمیت نسبی هر عنصر نسبت به عناصر دیگر، در رابطه با آن خصوصیت مشخص شود؛ قطر اصلی این ماتریس برابر یک میباشد و برای مقایسه معیارها با یکدیگر از جدول ۳-۱ استفاده می شود. یکی از مزایای اصلی روش تحلیل سلسله مراتبی بدست آوردن نرخ ناسازگاری میباشد؛ در صورتی که نرخ ناسازگاری کوچکتر یا مساوی ۱/۰ باشد، در مقایسات زوجی سازگاری وجود دارد؛ در غیر این صورت تصمیمگیرنده باید در مقایسات زوجی تجدید نظر کند (مومنی، ۱۳۹۲).
جدول ۳-۱: مقیاسAHP (مومنی، ۱۳۹۲)
شرح | درجه اهمیت | |
دو عنصر اهمیت یکسانی داشته باشند یک عنصر نسبت به عنصر دیگر، نسبتا ترجیح داده شود |